بر اساس قانون ایران به‌محض اینکه زن و مردی ازدواج نمایند، زن مالک مهریه خود می‌شود. یعنی بلافاصله بعد از اجرای عقد نکاح زن می‌تواند مهریه خود را مطالبه نماید. اما در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که مرد قادر به پرداخت یکجا مهریه نیست. قانون‌گذار در چنین شرایطی برای آنکه مرد ناتوان از پرداخت یک‌باره مهریه است. این امکان را ایجاد نمود تا مرد تقاضای تقسیط مهریه یا همان قسط‌بندی برای پرداخت مهریه نماید. در ادامه این مطلب به موضوع تقسیط مهریه و چگونگی انجام آن و شرایط و مدارک لازم خواهیم پرداخت.
تقسیط مهریه چگونه انجام می‌شود ؟
مطابق قانون ایران زن بلافاصله بعد از عقد نکاح مالک مهریه خود خواهد بود. و بعد از عقد بدون هیچ شرطی می‌تواند مهریه خود را از مسئول پرداخت آن که غالباً شوهر است طلب نماید. به عبارتی مطالبه مهریه صرفاً به معنی بروز اختلاف میان زن و شوهر نیست. بلکه زن در هر شرایطی و قبل از طلاق و زمان عقد می‌تواند مهریه خود را مطالبه نماید. و شوهر نیز موظف است هر زمان که زن مهریه خود را طلب نمود آن را پرداخت نماید.
اما در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که میزان مهریه فراتر از توان مالی مرد است. بنابراین بسیاری از آن‌ها در زمان مطالبه زن برای پرداخت مهریه دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند مهریه را به طور یکجا بپردازند. به همین دلیل قانون این امکان را پیش‌بینی نمود که مرد بتواند در شرایط خاص که توانایی مالی برای پرداخت یکجا مهریه ندارد. به صورت قسط‌بندی مهریه را به زن بپردازد. یا به عبارت دیگر تقسیط مهریه انجام شود.
شرایط مرد برای تقسیط مهریه
گفتیم در صورتی که مرد برای پرداخت یک‌باره مهریه زن از نظر مالی توانایی نداشته باشد. قانون این امکان را ایجاد نموده است تا در شرایط خاص مرد بتواند مهریه همسرش را به صورت قسطی پرداخت نماید. اما این شرایط خاص برای تقسیط مهریه چیست؟
اولین و مهم‌ترین شرط برای تقسیط مهریه اثبات اعسار مرد در دادگاه است. یعنی مرد باید بتواند در دادگاه اثبات نماید که از پرداخت یکجای مهریه ناتوان یا به عبارت دیگر معسر است. اعسار در اصطلاح قانونی به شخصی اطلاق می‌شود که مال کافی برای پرداخت بدهی‌های خود ندارد. بنابراین اگر مرد اعسار خود را در دادگاه ثابت نماید. از پرداخت یک‌باره مهریه زنش معاف می‌شود و با حکم قاضی می‌تواند مهریه را قسط‌بندی نماید.
برای اثبات اعسار در دادگاه باید توجه نمود که مرد نباید دارای اموال کافی جهت پرداخت مهریه باشد. یعنی مرد باید مدارکی ارائه نماید که نشان دهد او دارای مال و اموالی نیست تا به وسیله آن کل مهریه همسرش را بپردازد. بنابراین اگر مرد دارای اموالی باشد که از محل آن کل مهریه زن قابل پرداخت باشد تقاضای اعسار او پذیرفته نمی‌شود. و مرد باید دِین خود که همان مهریه است را به صورت یکجا بپردازد.
هرچند بر اساس قانون ایران برخی از اموال به عنوان مستثنیات دِین محسوب می‌شوند. یعنی اگر فردی غیر از این موارد مشخص‌شده در قانون مال دیگری نداشته باشد معسر است. یا به عبارت دیگر بدهی افراد، از این اموال نامبرده در قانون به عنوان مستثنیات دِین دریافت نمی‌شود و این اموال قابل توقیف نمی‌باشند. حال اگر مرد به‌جز اموالی که جزء مستثنیات دِین است مال دیگری نداشته باشد معسر محسوب می‌شود. و مهریه از محل این اموال قابل پرداخت نیست و قسط‌بندی می‌شود.
مستثنیات دِین چیست ؟
برخی از اموال بر اساس قانون ایران به عنوان مستثنیات دِین شناخته می‌شود. یعنی در صورتی که فرد به‌جز این اموال مذکور در قانون مال دیگری نداشته باشد. معسر محسوب می‌شود و بدهی‌های او از محل این اموال مستثنیات دِین پرداخت نمی‌شود. به عبارتی این اموال قابل توقیف برای پرداخت بدهی‌ها نیستند. اما این اموال که تحت عنوان مستثنیات دِین نامبرده می‌شوند بر اساس قانون اجرای احکام عبارت هستند از:
اول؛ منزلی مسکونی که در شأن فرد بدهکار در حالت اعسار او است.
دوم؛ اسباب و لوازمی که مورد نیاز برای زندگی و رفع نیازهای ضروری فرد بدهکار و خانواده تحت تکفل اوست.
سوم؛ آذوقه مورد نیاز فرد که در منزل وی قرار دارد به میزان احتیاج حداقل یک ماه، بدهکار و خانواده‌اش که تحت تکفل او هستند.
چهارم؛ کتاب‌ها و لوازم و ابزار علمی که مخصوص افراد اهل علم و پژوهش است.
پنجم؛ لوازمی که مربوط به کسب‌وکار فرد است مثل لوازم کشاورز و پیشه‌ور و تاکسی ران و.. که برای امرارمعاش بدهکار و خانواده او لازم هستند.
ششم؛ گوشی تلفن فرد بدهکار.
هفتم؛ مبلغی از درامد بدهکار که برای پرداخت اجاره‌بهای ملک اجاره‌ای بدهکار استفاده می‌شود. و بدون این مبلغ بدهکار در عسر و حرج قرار می‌گیرد. همچنین ملک اجاره‌ای بالاتر از شأن مدیون نباید باشد.
نحوه قسط‌بندی مهریه و مدارک لازم
جهت تقسیط مهریه همان‌طور که قبلاً اشاره شد مرد باید ابتدا تقاضای اعسار نماید. مرد باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی دادخواست اعسار خود را جهت بررسی ارائه نماید. جهت تنظیم دادخواست اعسار لازم است مرد مدارکی که نشان‌دهنده ناتوانی مالی مرد جهت پرداخت کل مهریه است را ضمیمه نماید. همین‌طور باید شهادت شهود نیز به دادخواست ضمیمه شود.
گام بعدی بررسی تقاضای اعسار مرد توسط دادگاه صالح است. دادگاه بر اساس توانایی‌های مرد مهریه را قسط‌بندی می‌نماید. یعنی هرچقدر که حقوق و درآمد مرد بیشتر باشد مقدار قسط نیز بیشتر است و بالعکس. معمولاً دادگاه‌ها یک پیش‌قسط برای مهریه تعیین می‌نمایند و برای باقی مهریه تقسیط ماهیانه انجام می‌دهند. که مبلغ پیش‌قسط و قسط ماهیانه همان‌طور که گفته شد به سطح مالی و درآمد مرد بستگی دارد.
توجه داشته باشید که تمام حقوق مرد را برای قسط مهریه نمی‌توان توقیف نمود. در صورتی که مرد کارمند باشد و همسر دیگر و فرزندی نداشته باشد. آنگاه تا یک‌سوم درآمد مرد را به عنوان قسط مهریه در نظر می‌گیرند. در غیر این صورت تا یک‌چهارم درآمد مرد را برای قسط مهریه در نظر می‌گیرند. و این مبلغ به صورت خودکار از حقوق وی کسر می‌شود. اگر مرد کارمند نباشد و از پرداخت قسط مهریه امتناع ورزد آنگاه زن می‌تواند مرد را حبس کند.
مدارک لازم
مرد جهت اثبات اعسار خود باید مدارکی را به دادگاه ارائه نماید. ازجمله این مدارک عبارت‌اند از:
اول؛ رأی دادگاه یا دادنامه‌ای که نشان‌دهنده محکومیت مرد به پرداخت مهریه همسرش است. این مدرک اولین مدرک مورد نیاز برای تقاضای اعسار و تقسیط مهریه می‌باشد.
دوم؛ ارائه استشهادیه از حداقل دو نفر دوست، همکار یا آشنا که از وضعیت مالی مرد مطلع هستند. و شهادت نمایند که مرد از پرداخت مهریه همسرش ناتوان است.
سوم؛ صورت‌برداری از کلیه اموال منقول و غیرمنقول مرد و همچنین وجوه نقد مرد که در حساب‌های بانکی وی قرار دارد. همچنین فهرست تمامی نقل و انتقالاتی که مرد در یک سال اخیر انجام داده است.
سؤالات متداول
تقسیط مهریه به چه منظور انجام می‌شود ؟
قانون این امکان را پیش‌بینی نمود که مرد بتواند در شرایط خاص که توانایی مالی برای پرداخت یکجا مهریه ندارد. به صورت قسط‌بندی مهریه را به زن بپردازد. یا به عبارت دیگر تقسیط مهریه انجام شود.
شرایط مرد برای تقسیط مهریه چیست ؟
مهم‌ترین شرط برای تقسیط مهریه اثبات اعسار است یعنی اینکه مرد از پرداخت یکجای مهریه ناتوان یا همان معسر است. اعسار در اصطلاح قانونی به شخصی اطلاق می‌شود که مال کافی برای پرداخت بدهی‌های خود ندارد.