شرطی سازی کلاسیک و کنشگر(عامل) از اصلی ترین روش های شرطی سازی هستند. به طور کلی شرطی سازی به معنای ایجاد یا از بین بردن یک رفتار خاص در انسان ها یا حیوانات است. حیوانات سیرک با روش شرطی سازی، مهارت های مختلف را می‌آموزند. در واقع اولین آزمایشات شرطی سازی نیز، اغلب بر روی حیوانات انجام شده است. پیشگامان این رویکرد در روانشناسی پاولف و اسکینر هستند. برای آشنایی بیشتربا ایوان پاولف کلیک کنید.
شرطی سازی کلاسیک و کنشگر(عامل)
شرطی شدن یک فرایند فیزیولوژی-رفتاری است که در شرایط خاص انجام می‌شود. معمولا شرطی شدن نسبت به یک موضوع تا مدت زمان زیادی باقی می‌ماند و بر روی رفتار های فرد نیز موثر است. حتی مسائل پیرامون و مرتبط با چیزی که فرد نسبت به ان شرطی شده است نیز، موثر خواهد بود. در شرطی سازی کلاسیک، تفریبا فرد هیچ واکنش ارادی ندارد و در این فرایند موثر نیست. اما در شرطی سازی کنشگر، افراد در این موقعیت، نقش دارند.
تفاوت شرطی سازی کلاسیک و کنشگر
شرطی سازی کلاسیک توسط پاولف، دانشمند روسی، تعریف شد. برروی رفتار های غیراردی و خودکار تمرکز داشت؛ و البته قبل از بروز محرک، یک سیگنال به فرد داده می‌شد. اما در شرطی سازی کنشگر یا عامل، شخص دیگری به نام اسکینر آمریکایی پیشگام بود. شامل تقویت یا تنبیه پس از یک رفتار خاص می‌شود و بیشتر بر روی رفتارهای داوطلبانه متمرکز است.
شرطی سازی کلاسیک
قبل از هر چیز برای درک بهتر این نوع از شرطی سازی بهتر است آزمایش معروف پاولف را با سگ ها به طور دقیق بررسی کنیم. در این آزمایش پاولف سگی را درون اتاقی قرار می‌دهد و هر بار قبل از دادن پدر گوشت به سگ، زنگی به صدا در می‌آید. با همراه شدن این صدا با پودر گوشت، محققان درافتند که بعد از مدتی، با شنیدن صدای زنگ، ترشح بزاق دهان سگ، افزایش مییابد. حتی اگر پودر گوشت به او داده نشود. در این آزمایش صدای زنگ، یک محرک خنثی و پودر گوشت محرک غیرشرطی است. غذا برای همه جانداران، یک محرک طبیعی محسوب می‌شود؛ اما وقتی مشروط به حضور دیگر عوامل می‌شود؛ شرطی سازی نام می‌گیرد. این نوع شرطی سازی به خوبی نشان می‌دهد که افراد چگونه، به یک عادت بد گرفتار می‌شوند. برای مثال فردی که با هربار دیدن آگاهی های بازگانی غذایی به آشپزخانه می‌رود و چیزی می‌خورد. حتی اگر گرسنه نباشد.
شرطی سازی کنشگر(عامل)
آزمایش اسکینر برای اثبا این نوع از شرطی سازی، قراردادن یک موش در یک جعبه بود. در جعبه اهرمی قرار داشت که به محض فشردن آن توسط خود موش، موش می‌توانست از قفس خارج و غذایی که برای او قرار داده شده است را بخورد. موش پس از شکست، بالاخره راه خروج و فشار دادن اهرم را آموخت و به عنوان تقویت، غذا دریافت کرد. اما بعد از چندبار انجام دادن این کار، دیگر برای او حالت آزمون و خطا نداشت و می‌دانست چگونه در جعبه را باز کند. شرطی سازی کنشگر، شامل عامل های خنثی، تقویت کننده ها و تنبیهات می‌شود. وقتی رفتاری با پاداش همراه باشد؛ احتمال بروزآن بیشتر می‌شود. تنبیه نیز احتمال بروز رفتار را کاهش می‌دهد.
📌تقویت مثبت
تقویت مثبت همانطور که گفته شد؛ به معنای پاداش بعد از انجام کاری است. که به طور طبیعی احتمال بروز رفتار را افزایش می‌دهد. تقویت مثبت در فرزندپروری و همچنین در مدرسه بسیار استفاده می‌شود. تقویت مثبت، انواع مختلفی دارد.
📌تقویت منفی
تقویت منفی در واقع به معنای حذف یک محرک آزار دهنده است. برای مثال وقتی افراد برای جرائم رانندگی، مجبور به پرداخت جریمه هستند؛ با دقت تر رانندگی کرده وتخلفات خود را کاهش می‌دهند. در اینجا جریمه یک تقویت منفی است که با درست رانندگی کردن، حذف می‌شود. و رانندگی نیز تقویت می‌گردد.
📌تنبیه
تنبیه باعث تضعیف رفتار و کاهش بروز آن، می‌گردد. خیلی از افراد، تقویت منفی را با تنبیه، یکسان میدانند؛ اما این دو روش متفاوت هستند. تنبیه به معنای مجازات یک رفتار اشتباه است. که باعث از بین رفتن این رفتار به مرور زمان می‌شود. مثلا کم کردن پول توجیبی کودکان یا تنبیه بدنی به دنبال یک رفتار اشتباه، تنبیه محسوب می‌شود. برای جلوگیری از پیامدهای منفی تنبیه کودک کلیک کنید.
انواع برنامه های تقویتی شرطی سازی کنشگر
بر اساس برنامه زمانی و دفعات بروز رفتار، تقویت های شرطی سازی کنشگر، انواع مختلفی دارد. در این قسمت به توضیح آنها خواهیم پرداخت.
🔸تقویت نسبی ثابت: در این نوع، تقویت بر اساس تعداد پاسخ ها، انجام می‌شود. برای مثال وقتی فرد دو بار در درسی نمره 20 کسب می‌کند؛ از طرف خانواده یا مدرسه تقویت می‌شود.
🔸تقویت نسبی متغیر: تقویت بعد از تعداد نامشخصی از رفتار ارائه می‌شود. یعنی فرد نمی‌داند بعد از چند بار تکرار رفتار، مورد تقویت قرار می‌گیرد و همین عامل باعث استمرار می‌شود.
🔸تقویت زمانی ثابت: در تقویت زمانی ثابت، تقویت به زمان بستگی دارد و بعد از زمان مشخصی انجام می‌گیرد. برای مثال کارمندان براساس همین برنامه، حقوق ماهانه خود را دریافت می‌کنند.
🔸تقویت زمانی متغیر: در این برنامه بعد از زمان نامشخصی، تقویت انجام می‌شود.
کاربرد شرطی سازی در روانشناسی
امروزه از شرطی سازی استفاده های زیادی در زندگی روزمره، می‌شود. حتی گاهی افراد بدون اینکه نسبت به این موضوع آگاه باشند؛ شرطی می‌شوند یا رفتارهای دیگران را مشروط می‌کنند. وقتی رفتار خودرا تغییر می‌دهد؛ به دلیل مشکلاتی که برایش ایجاد می‌شود، احتمالا متوجه این موضوع خواهد شد. روانشناسان با تکنیک هایی قادر به از بین بردن یا ایجاد عادت های رفتاری جدید در افراد خواهند بود. این موضوع مخصوصا در کودکان حساس تر است به همین دلیل در این دوران والدین یا معلمان می‌توانند از یک متخصص کمک بگیرند. برای آشنایی بیشتر با روش های تربیت فرزند کلیک کنید.
تاریخچه شرطی سازی
در واقع پاولف و اسکینر هر دو رفتارگرا بودند و نظریه آنان مبتنی بر تاثیر کامل محیط بر فرایند رشد بود. در واقع آنان معتقد بودند تمام رفتار های ما تحت تاثیر محیط شکل می‌گیرند و ژنتیک و سابقه خانوادگی در آنها نقشی ندارد. با شرطی سازی می‌توان بسیاری از عادات را شکل داد یا از بین برد. تاریخ شروع فعالیت های رفتارگرایان، به قرن نوزدهم برمی‌گردد. بعد از این دو دانشمند، افراد دیگری مثل ثرندایک نیز، نظریه هایی در این زمینه ارائه دادند. هنوز هم مسائا مربوط به شرطی سازی و رفتارگرایی برای رشته روانشناسی، تدریس می‌شوند و روانشناسان برای درمان از آنها، بهره می‌گیرند.
سخن پایانی
شرطی سازی کلاسیک و کنشگر، هردو از عوامل مهم یادگیری هستند. در واقع هر دوی آنها، رفتارهای افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث تغییر آنها می‌شوند. اما روش های آنها متفاوت است. رفتارگرایی هنوز هم نظریه قوی در روانشناسی، محسوب می‌شود که متخصصین از آنها کمک می‌گیرند. برای تغییر رفتار در خود یا اطرافیان از یک روانشناس و انواع شرطی سازی کمک بگیرید.
برای دریافت مشاوره در زمینه شرطی سازی کلاسیک و کنشگر می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید
سوالات متداول
تفاوت شرطی سازی کلاسیک و کنشگر در چیست؟
آنها توسط دانشمندان مختلفی تدوین شده اند؛ همچنین در شرطی سازی کلاسیک فرد منفعل است و معمولا مربوط به فعالیت های غیرارادی است. اما در شرطی سازی کنشگر، افراد بعد از انجام یک رفتار خاص، تقویت یا تنبیه می‌شوند.