امروزه ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلالات اضطرابی گسترش یافته است. افسردگی شایع‌ترین بیماری روانی بین افراد بوده که خلق فرد مبتلا کاهش یافته و معمولا نسبت به انجام کارها بی‌علاقه و بی‌حوصله است. راه‌های درمانی مختلفی برای این اختلال وجود دارد. دارو درمانی تنها یکی از روش‌های درمان است که بهتر است فقط در موارد شدید افسردگی از داروهای ضد افسردگی استفاده کرد. سایر روش‌های درمان افسردگی شامل روان درمانی و شرکت در جلسات مشاوره، ورزش کردن، شرکت در کارهای گروهی، حمایت خانواده از فرد افسرده و تشویق او برای حضور در مهمانی و دورهمی‌ها، نور درمانی و… است. داروهای ضد افسردگی در اختلال شدید افسردگی تجویز شده و بهتر است برای گرفتن پاسخ درمانی بهتر، در کنار داروها از سایر روش‌های ذکر شده نیز بهره‌مند شوید. استفاده از داروهای ضد افسردگی نیاز به تجویز پزشک و هم‌چنین شناخت و آگاهی شما از انواع و عوارض جانبی و سایر نکات مربوط به مصرف آن‌ها دارد.
اختلال افسردگی چیست؟
اختلال افسردگی در طبقه بیماری‌های روانی قرار گرفته و رایج‌ترین اختلال روانی به شمار می‌رود. این اختلال بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد اثر گذاشته و عملکردهای او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور معمول شخص افسرده خلق پایینی داشته، نسبت به اطراف بی‌علاقه است، از انجام کاری لذت نمی‌برد و به طور کلی نشانه‌هایی دارد که اندوه را نشان می‌دهد.
البته گاهی ممکن است فرد مبتلا به اختلال افسردگی عصبی و تحریک‌پذیر باشد و تغییرات وزنی و مشکلات خواب نیز برای او به وجود بیاید. این افراد امید و انگیزه کافی ندارند، فعالیت بدنی کمی دارند، احساس می‌کنند توانایی کنترل بر زندگی خود را ندارند و بیشتر افکار آن‌ها منفی است.
اغلب افراد افسرده افکار خودکشی در ذهن می‌پرورانند ولی به علت خستگی و بی‌انگیزگی معمولا اقدام به خودکشی نمی‌کنند. در مواردی مشاهده شده است خلق فرد پس از دریافت داروهای ضد افسردگی کمی بهبود یافته و انگیزه کمی پیدا کرده که ممکن است از آن سوء استفاده نموده و اقداماتی در جهت خودکشی یا آسیب زدن به خود انجام دهند. بنابراین به خانواده‌های افراد افسرده تحت درمان با داروها توصیه می‌کنیم مراقبت‌های لازم از آنان را به عمل بیاورند.
تا چه مدت باید از داروهای ضد افسردگی استفاده کرد؟
مطالعات نشان می‌دهد داروهای ضد افسردگی پس از ۸ هفته از شروع مصرف در بدن فعالیت خود را آغاز می‌کنند. با گذشت ۳ تا ۴ ماه می‌توان تا حدودی علائم بهبودی را مشاهده نمود.
برخی موارد گزارش می‌کند قطع دارو قبل از اینکه درمان ۹ ماه طول بکشد، ممکن است باعث عود مجدد علائم افسردگی گردد. توصیه می‌شود حداقل ۶ ماه پس از مشاهده نشانه‌های نسبی بهبود به مصرف داروی ضد افسردگی خود ادامه دهید.
اگر سابقه بازگشت افسردگی و علائم آن را دارید، مدت زمان درمان با داروهای ضد افسردگی تا دو سال ادامه دارد. تعیین نوع دارو، طول درمان، نحوه مصرف دارو، زمان قطع دارو و چگونگی قطع آن را پزشک مشخص می‌کند. بنابراین در خصوص همه موارد بالا و هر سوال دیگری با پزشک درمانگر خود مشورت نمایید.
معرفی انواع داروهای ضد افسردگی
مکانیسم اغلب دارهای ضد افسردگی از طریق تاثیر بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز است. زیرا مقدار طبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین در خلال بیماری افسردگی تغییر نموده و داروهای ضد افسردگی در جهت جبران این تغییر عمل می‌کنند.
دسته‌بندی معمول داروهای ضد افسردگی به شرح زیر است:
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)
سیتالوپرام، پاروکستین، سرترالین، اس‌سیتالوپرام و فلوکستین از داروهای این گروه هستند. بیشترین داروهای ضد افسردگی تجویز شده مربوط به داروهای این گروه هستند. چراکه مهارکننده‌های بازجذب سروتونین در مقایسه با سایر داروهای ضد افسردگی عوارض جانبی کمتر و خفیف‌تری دارند.
داروهای گروه SSRI فقط بر سروتونین اثر می‌کنند و بر سایر انتقال‌دهنده‌ها موثر نیستند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین نه تنها در درمان افسردگی موثرند، بلکه می‌توان آن‌ها را در درمان اختلالات روانی دیگری چون اختلالات اضطرابی و فوبیا، وسواس، سندروم استرس پس از سانحه نیز به کار گرفت.
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI)
ونلافاکسین و دولوکستین دو عضو مهم داروهای این گروه هستند. این داروها با تاثیر بر سروتونین و نوراپی‌نفرین اثرات درمانی ضد افسردگی خود را اعمال می‌کنند.
ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای
هم‌چون داروهای گروه SNRI، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای نیز بر سروتونین و نوراپی‌نفرین تاثیر می‌گذارند. اما اثر آن‌ها فقط مربوط به این دو ماده شیمیایی نیست و بر انتقال‌دهنده‌های دیگری چون استیل‌کولین، دوپامین و … نیز تاثیرگذارند.
ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای مانند نورتریپتلین، ایمی‌پرامین، آمی‌تریپتلین نیمه عمر نسبتا بالایی دارند و یک بار در روز استفاده می‌شوند. علاوه بر درمان افسردگی، از داروهای این گروه برای درمان اختلالات PMS، دوقطبی، اضطراب، میگرن و دردهای مزمن نیز استفاده می‌گردد.
قدرت ایجاد وابستگی این گروه دارویی بالا بوده و عوارض جانبی جدی‌تری را ممکن است برای فرد مصرف‌کننده ایجاد کنند.
مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAOI)
فنلزین، سلژیلین، موکلوبماید از جمله داروهای مهارکننده MAO هستند که ساختاری مشابه آمفتامین‌ها دارند. این گروه دارویی نیز بر سروتونین و نوراپی‌نفرین موثرند. به علت عوارض جانبی جدی و خطرناک ناشی از مصرف این داروها فقط زمانی که سایر داروها کمکی به درمان نکرده‌اند، تجویز می‌شوند.
هنگام استفاده از داروهای ضد افسردگی مهارکننده‌های MAO مراقب رژیم غذایی خود باشید. چون این داروها با غذاهای حاوی تیرامین مانند پنیر، ماست، سوسیس، نوشیدنی‌های الکلی، باقلا تداخل دارند و مصرف همزمان آن‌ها موجب مسمومیت می‌شود.
درمان‌های جایگزین مصرف داروهای ضد افسردگی
همواره دارو درمانی بهترین راه درمان بیماری‌ها و اختلالات نیست. هم‌چنین استفاده از داروها ممکن است فرد را با عوارض جانبی مواجه کند. درمان‌های دیگری برای افسردگی وجود دارد که بسیار کمک‌کننده‌اند. شما می‌توانید تحت نظر پزشک از روش‌های غیر دارویی در کنار دارو درمانی بهره‌مند شوید تا تاثیرگذاری بیشتری را تجربه کنید.
ورزش و پیاده‌روی با ترشح هورمون‌‌هایی در بدن می‌توانند خلق فرد را بالا ببرند و در درمان افسردگی موثر واقع شوند. روان درمانی و شرکت در جلسات مشاوره و صحبت کردن با یک روان‌شناس ماهر به فرد کمک می‌کند تا ریشه‌های افسردگی را پیدا کرده و در جهت رفع آن‌ها تلاش نماید.
نور درمانی نیز برای درمان افسردگی‌های فصلی نیز موثر است. عده‌ای در فصل پاییز و زمستان که نور خورشید کمتر است، دچار افسردگی فصلی می‌شوند. قرار گرفتن در برابر نور خورشید یا حضور در یک اتاق نورانی به درمان این افراد کمک می‌کند.
حمایت و مراقبت‌های خانواده از فرد مبتلا به افسردگی، قوت قلب دادن به بیمار، تشویق وی به حضور در دورهمی‌ها و اطمینان دادن به فرد افسرده که کنار او قرار دارید و او را طی مراحل درمان یاری می‌کنید، در بهبود روحیه و درمان او تاثیرگذار است.
عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی
همان‌طور که می‌دانید استفاده از داروها کاملا بی‌خطر نیست و ممکن است با بروز عوارض جانبی در فرد همراه باشد.البته بروز عوارض جانبی همیشگی نیست و در همه افرادی که دارو مصرف می‌کنند، اتفاق نمی‌افتد.
عوارض جانبی SSRIها
معمولا عوارض جانبی این گروه نسبت به سایر گروه‌های دارویی ضد افسردگی کمتر و خفیف‌تر است. برخی از عوارض جانبی مهم ناشی از مصرف آن‌ها عبارت است از:
کاهش میل جنسی
آنورگاسمی یا ناتوانی در ارگاسم
اضطراب
خستگی
سردرد و سرگیجه
مشکلات خواب مثل بی‌خوابی
ناراحتی‌های گوارشی مانند استفراغ، اسهال یا یبوست، کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان
عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای
اختلال دید
ناهنجاری‌های قلبی و عروقی: افزایش ریسک سکته قلبی، کاهش فشارخون
مشکلات گوارشی: درد معده، افزایش اشتها، یبوست
تعریق زیاد
بی‌خوابی
اضطراب، آشفتگی و بی‌قراری
عوارض جانبی مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز
افزایش فشارخون
حالت تهوع و استفراغ
حمله تشنجی
کاهش ترشح بزاق
مسمومیت : مصرف همزمان این داروها با غذاهای حاوی تیرامین موجب مسمومیت می‌شود. بهتر است رژیم غذایی خود را هنگام مصرف داروهای ضد افسردگی مهارکننده MAO اصلاح کنید.