مقصود از فرزندخواندگی ایجاد یک رابطه حقوقی میان کودک و والدینی غیر از والدین طبیعی کودک است. که در این رابطه حقوقی، والدین جدید نسبت به حضانت، تکفل کودک و تربیت آن ملزم می‌شوند. فرزندخواندگی با حکم دادگاه صالح انجام می‌شود و افراد با حکم دادگاه به عنوان سرپرست کودک انتخاب می‌شوند. اما آیا هر شخصی می‌تواند تقاضای سرپرستی و فرزندخواندگی دهد؟ در این مطلب به شرح و بررسی شرایط قانونی فرزندخواندگی می‌پردازیم.
شرایط قانونی سرپرست برای فرزندخواندگی
چه افرادی می‌توانند به عنوان سرپرست تقاضای فرزندخوانده نمایند؟ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست، افرادی که می‌توانند برای سرپرستی کودک یا نوجوان، به سازمان بهزیستی درخواست دهند؛ را معرفی می‌کند.
اول؛ زن و شوهری که حداقل 5 سال از تاریخ ازدواجشان می‌گذرد. که در این ازدواج صاحب فرزند نشدند. البته مشروط بر اینکه سن یکی از زوجین بیش از 30 سال باشد. صلاحیت تقاضای سرپرستی کودک بی‌سرپرست را دارند.
دوم؛ زن و شوهری که فرزند دارند. به شرط آنکه یکی از زوجین دارای بیش از 30 سال سن باشد.
سوم؛ دختران یا زنانی که همسر ندارند. در صورتی که حداقل 30 سال سن داشته باشند. البته انحصاراً حق سرپرستی کودکان دختر به آن‌ها اعطا می‌شود.
البته باید توجه داشته باشید که در مواردی که زن و شوهر متقاضی سرپرستی هستند. باید درخواست خود را مشترکاً تنظیم و ارائه نمایند.
استثنائات
در صورتی با تشخیص پزشکی قانونی زوجین توانایی بچه‌دارشدن نداشته باشند. شرط 5 سال مقرر در بند اول برای درخواست‌کنندگان جاری نمی‌باشد. و زن و شوهر می‌توانند قبل از 5 سال تقاضای سرپرستی دهند.
همچنین اگر افراد متقاضی سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند. آنگاه دادگاه قادر است با دریافت نظر سازمان بهزیستی و البته با رعایت مصلحت کودک یا نوجوان. برخی شرایط مقرر در قانون را مستثنا کند. و برای متقاضی این شروط را در نظر نگیرد.
اولویت پذیرش سرپرستی
اولویت پذیرش سرپرستی ابتدا با زن و شوهر بی‌فرزند، سپس با زنان و دختران بی‌شوهر و بعد از آن با زن و شوهر دارای فرزند است. از طرفی اگر متقاضیان کمتر از 50 سال سن داشته باشند نسبت به متقاضیانی که سن آن‌ها بیش از 50 سال است. با توجه به اینکه سایر شرایط یکسان باشد و تنها تفاوت مسئله سن باشد. اولویت با متقاضی است که کمتر از 50 سال دارد.
شرایط عمومی و اختصاصی درخواست‌کنندگان فرزندخواندگی
در ایران قانون با این هدف که مشکلات احتمالی کودکان بی‌سرپرست را طی فرایند فرزندخواندگی کمتر کند. برای افرادی که متقاضی سرپرستی هستند شرایط عمومی و اختصاصی در نظر گرفت. اما این شرایط چیست‌اند؟
شرایط عمومی
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست در ماده 6 خود ویژگی‌های عمومی کلیه افرادی که اجازه درخواست سرپرستی را دارند. به طور کامل شرح می‌دهد. این ماده شرایط عمومی متقاضیان فرزندخواندگی را در 9 بند ذکر می‌کند. که شامل مواردی همچون، عدم محکومیت جزایی مؤثر، تمکن مالی (شغل پایدار، درآمد مکفی، خانه مسکونی اعم از استیجاری یا ملکی، بیمه درمانی و …). عدم حجر، سلامت جسم و روان، عدم اعتیاد، صلاحیت اخلاقی، اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون ایران و .. می‌شود.
شرایط اختصاصی برای زن و شوهر فاقد فرزند
دسته اول زن و شوهرهای فاقد فرزند هستند. که علاوه بر شرایط عمومی باید شرایط اختصاصی نیز دارا باشند. تا با سرپرستی ایشان موافقت شود.
ابتدا باید 5 سال از تاریخ ازدواج ایشان گذشته باشد. و اینکه در این 5 سال از این ازدواج صاحب فرزند نشده‌باشند. در صورت تشخیص پزشکی قانونی و ارائه گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عدم توانایی فرزند آوری این زوج، شرط گذشت 5 سال ملغی می‌شود. اما اگر 5 سال از ازدواج متقاضیان بگذرد. و زوجین فرزند نداشته‌باشند. دیگر نیازی به اخذ گواهی از پزشک زنان و زایمان نیست. در نهایت حداقل یکی از زوجین یا هر دو باید دارای بیش از سی سال سن باشند.
شرایط اختصاصی برای زنان و دختران مجرد
دومین گروه زنان و دختران مجرد و بدون شوهر هستند. که این دسته نیز دارای شرایط اختصاصی خود هستند. سن افراد متقاضی در این دسته باید بیش از سی سال باشد. خانم مجرد باید فاقد فرزند باشد. البته اگر خانم قصد سرپرستی خواهر، برادر یا فرزندان آن‌ها و نوه خود را داشته‌باشد. در این صورت صاحب فرزند بودن خانم مجرد، برای درخواست سرپرستی افراد مذکور مانعی ندارد.
نکته بعدی اینکه خانم مجرد فقط می‌تواند کودک دختر به سرپرستی بگیرد. البته اگر قصد دریافت سرپرستی محارم خود مثل برادر، پسر برادر یا پسر خواهر و… را دارد. بهزیستی موضوع را به دادگاه منعکس و با پذیرش دادگاه فرایند کار انجام می‌شود.
در نهایت خانم مجرد متقاضی باید دارای منزل مسکونی مستقل باشد. البته منزل می‌تواند ملکی یا استیجاری باشد. و از این جهت تفاوتی ندارد. اگر خانم مجرد با اعضای خانواده خود زندگی می‌کند. منزل باید امکانات رفاهی کافی برای کودک را دارا باشد. علاوه بر آن اعضای خانواده نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
شرایط اختصاصی برای زن و شوهر دارای فرزند
سومین و آخرین دسته زن و شوهر دارای فرزند هستند. شرایط اختصاصی این دسته بدین ترتیب است. که یکی از زوجین یا هر دو آن‌ها باید بیش از 30 سال سن داشته‌باشد. جهت پذیرش درخواست زوجین دارای فرزند مسئله رعایت سنی کودک بیولوژیکی آن‌ها با کودکی که قرار است به سرپرستی گرفته شود مطرح می‌گردد و الزامی است.
واگذاری فرزندی غیرهمجنس با کودک زیستی متقاضیان مانعی ندارد. اگر متقاضیان بیش از سه فرزند زیستی داشته باشند. که با پدر و مادر زندگی می‌کنند. صرفاً می‌توانند یک فرزند دیگر به سرپرستی بگیرند. جز آنکه کودکان تحت سرپرستی خواهر و برادر باشند. که امکان جداسازی آن‌ها وجود ندارد. البته اگر فرزندان زیستی متقاضیان به علت ازدواج از جدا از والدین زندگی می‌کنند. شرط مذکور لازم الرعایه نمی‌باشد.
شرایط کودکان برای فرزندخواندگی
علاوه بر اینکه متقاضیان به عنوان سرپرست باید دارای شرایطی باشند. برای کودکان نیز با وجود برخی شرایط امکان فرزندخواندگی هست. لذا در صورتی مجاز است سرپرستی کودک را به کسی بسپاریم. که کودک شرایط زیر را دارا باشد:
اول؛ تمامی کودکان و نوجوانان نابالغ، و افراد بالغ زیر 16 سال که با تشخیص دادگاه نیاز به سرپرستی دارند و یا عدم رشدشان احراز شود. می‌شود به سرپرستی واگذار نمود.
دوم؛ شناخت پدر یا مادر یا جد پدری کودک امکان‌پذیر نباشد.
سوم؛ پدر یا مادر یا جد پدری و یا وصی منصوب از جانب ولی قهری کودک زنده نباشند.
چهارم؛ کودکانی که با حکم مرجع دارای صلاحیت به سازمان بهزیستی سپرده می‌شود. و تا زمان حداقل دو سال از تاریخ انتقال کودک به بهزیستی پدر یا مادر یا جد پدری یا وصی منصوب از جانب ولی قهری به سراغ کودک نیاید.
پنجم؛ هیچ‌یک از پدر یا مادر یا جد پدری یا وصی منصوب از جانب ولی قهری صلاحیت کافی برای سرپرستی کودک را نداشته‌باشند. و همچنین با تشخیص دادگاه حتی با ضم امین هم امکان واگذاری سرپرستی کودک به این افراد وجود نداشته باشد.
تعهدات مالی و غیرمالی سرپرستان
افرادی که به عنوان سرپرستی کودک انتخاب می‌شوند به منزله پدر و مادر کودک هستند. لذا تمامی تکالیف مالی و غیرمالی که والدین در قبال فرزند زیستی خود دارند. سرپرستان نسبت به فرزندخوانده دارا هستند. وظایف و تکالیفی نظیر، نگهداری، تربیت، نفقه، رعایت احترام و غیره.
دادگاه در صورتی حکم سرپرستی را صادر می‌نماید که سرپرستان بخشی از اموال یا حقوق خود را به‌به کودک منتقل نمایند. البته تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور و کیفیت انتقال آن به کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد.
همچنین متقاضیان سرپرستی باید متعهد شوند که تمام هزینه‌های مربوط به نگهداری، تربیت، تحصیل و .. کودک تحت سرپرستی را تأمین می‌نمایند. به همین علت سرپرستان موظف هستند با نظر سازمان بهزیستی، در یکی از شرکت‌ها بیمه خود را به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر نمایند. البته ممکن است دادگاه تشخیص دهد بدون انجام این امور هم سرپرستی انتقال یابد.
دریافت سرپرستی تا چند کودک امکان‌پذیر است ؟
متقاضیان سرپرستی نمی‌توانند بیش از دو کودک به عنوان فرزندخوانده بپذیرند. مگر آنکه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی دارای خواهران یا برادرانی باشد. مثلاً سه کودک که با یکدیگر خواهر و برادرند را می‌توانیم به یک سرپرست بسپاریم.
نکته دیگر آنکه برای فرزندپذیری مجدد باید از تاریخ تحویل اولین فرزندخوانده حداقل دو سال بگذرد. پذیرش تقاضای فرزند دوم پیش از دو سال منوط به عدم وجود متقاضی در لیست انتظار است. و یا متقاضی، فرزند دوم را از میان کودکانی که به دلایلی نظیر سن بالا یا بیماری سرپرستی پیدا نمی‌کند، بپذیرد.
تقاضای سرپرستی برای فرزند دوم موضوع مستقلی از تقاضای اولی است. لذا با متقاضی مانند فرد جدید برخورد می‌شود و باید تمامی مراحل و فرایندهای قانونی را از ابتدا تا انتها مجدداً انجام دهد.
سؤالات متداول
چه افرادی می‌توانند تقاضای فرزندخواندگی دهند ؟
زن و شوهر فاقد فرزند، زنان و دختران بی‌شوهر، زن و شوهر دارای فرزند با توجه به شرایط عمومی و اختصاصی که در متن ذکرشده است می‌توانند سرپرستی کودک را برعهده گیرند.
شرایط عمومی متقاضیان سرپرستی چیست ؟
شرایط عمومی متقاضیان فرزندخواندگی که شامل مواردی همچون، عدم محکومیت جزایی مؤثر، تمکن مالی (شغل پایدار، درآمد مکفی، خانه مسکونی اعم از استیجاری یا ملکی، بیمه درمانی و …). عدم حجر، سلامت جسم و روان، عدم اعتیاد، صلاحیت اخلاقی، اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون ایران و .. می‌شود.