آغاز حبس مجرم از روزی حساب می‌شود. که محکوم‌علیه به جهت حکم قطعی قابل اجرا زندانی یا محبوس شود. در تعریف زندان باید گفت مکانی است که محکومان که با حکم دادگاه مجرم شناخته می‌شوند. برای مدتی مشخص یا برای تمام عمرشان در آن نگهداری می‌گردند. در واقع به عنوان مجازات از آزادی‌های فردی خود محروم می‌شوند. اما زندان‌ها دارای انواع مختلفی هستند. که در این مطلب به بررسی و معرفی انواع زندان خواهیم پرداخت.
معرفی انواع زندان
قانون آیین دادرسی کیفری ایران انواع زندان را معرفی می‌کند. این قانون در تبصره یک ماده 513 بیان می‌دارد:« زندان‌ها به زندان بسته، نیمه‌باز، مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی از جمله کانون اصلاح و تربیت برای اطفال و نوجوانان تقسیم می‌شود.»
علاوه بر آن آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها مصوب سال 1400، زندان‌ها و مؤسسات کیفری به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. که شامل زندان بسته، زندان نیمه‌باز، زندان باز (مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال)، بازداشتگاه، اردوگاه کاردرمانی و کانون اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان می‌شود.
بند پ از ماده یک آیین‌نامه مذکور در تعریف عبارت ندامتگاه عمومی نیز بیان می‌دارد:« ندامتگاه عمومی: مکان نگهداری عموم محکومان به تحمل حبس و دیگر الزامات قانونی(شامل زندان بسته، نیمه‌باز و مرکز حرفه‌آموزی) به جز مواردی که فرد باید در دیگر انواع مؤسسه‌های کیفری مانند اردوگاه کاردرمانی و کانون نگهداری شود.»
بر اساس توصیفات آیین‌نامه مذکور هر ندامتگاه، اردوگاه و بازداشتگاه نیز بر اساس ظرفیت اسمی که دارد. از یک یا چند اندرزگاه تشکیل می‌شود. که حسب مورد زندانیان و متهمان را در آن اندرزگاه‌ها نگهداری و طبقه‌بندی می‌کنند.
زندان بسته چیست ؟
مقصود از زندان بسته، زندانی است که با برج‌های دیده‌بانی محصور می‌گردد. این نوع از زندان دارای دو پوسته با حصار داخلی و خارجی است. و از شرایط و ضوابط امنیتی و حفاظتی بسیار کاملی برخوردار می‌باشد. در زندان‌های بسته بخش‌های مختلف خوابگاه، مکان فرهنگی و آموزشی، هواخوری و کارگاه‌های حرفه‌آموزی و اشتغال، در پوسته داخلی آن قرار می‌گیرند.
غالباً افرادی که شرور و خطرناک هستند را به این زندان انتقال می‌دهند تا دوران محکومیت خود را بگذرانند. چرا که حضور این افراد در برنامه‌های گروهی خطرناک است. و ایجاد این شرایط مساعد برای آن‌ها زمینه‌ساز ارتکاب جرم دیگر می‌شود و مناسب نیست.
زندان نیمه‌باز چیست ؟
یکی دیگر از انواع زندان‌ها، زندان نیمه‌باز است. این نوع زندان مکان محصوری است که با حفاظت مناسب در حد فاصل حصار داخلی و خارجی زندان بسته قرار می‌گیرد. محکومانی که در زندان نیمه‌باز نگهداری می‌شوند. در زمان‌های مشخصی و با نظارت مأمور مراقب مسلح، به کاری گمارده می‌گردند. بعد از پایان کار نیز مجدداً به خوابگاه گروهی یا اختصاصی خود بازگردانده می‌شوند. در زندان نیمه‌باز، بخشی از کارگاه‌های صنعتی، کشاورزی، عمرانی و خدماتی درون یا محوطه زندان بسته قرار دارد.
زندان باز چیست ؟
سومین نوع زندان، زندان باز است. که همان مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال است. این نوع از زندان یکی از انواع ندامتگاه‌های عمومی محسوب می‌شود. محکومان با رأی دادگاه و یا با تصویب شورای طبقه‌بندی، همچنین با تحویل تأمین مناسب می‌توانند محکومیت خود را در این مکان بگذرانند. که در این مکان دوران محکومیت خود را با حرفه‌آموزی یا اشتغال به کار در حوزه‌های صنعتی،خدماتی و کشاورزی طی می‌نمایند.
در زندان باز مأمور مراقب مسلحی وجود ندارد. و محکومین بعد از پایان ساعت کاری جهت استراحت به خوابگاه‌های گروهی درون ندامتگاه یا بیرون از ندامتگاه می‌روند. البته خوابگاه‌های بیرون ندامتگاه تحت نظارت سازمان است. نکته این است که زندانیانِ زندان‌های باز و زندان‌های نیمه‌باز در ساعاتی که در مؤسسات کار اشتغال دارند. حق خروج از محل کار را نخواهند داشت. این محکومین بعد از خروج از آسایشگاه باید بلافاصله و مستقیم به محل کار خود بروند. همچنین در زمان مشخص بازگردند. زمان ورود و خروج آن‌ها به محل کار باید به طور دقیق ثبت گردد.
بازداشتگاه چیست ؟
از دیگر مواردی که جز دسته‌بندی زندان‌ها قرار می‌گیرد بازداشتگاه است. بازداشتگاه‌ها، محل نگهداری موقت متهمین است. که تحت قرار تأمین کیفری و با دستور کتبی مقام قضایی یا مقام قانونی دارای صلاحیت به این مکان معرفی و نگهداری می‌شوند. بازداشتگاه تحت مدیریت یا نظارت سازمان زندان است. که خود شامل سه بخش بازداشتگاه عمومی، امنیتی و انتظامی یا نظامی می‌شود.
اردوگاه کاردرمانی چیست ؟
محلی برای نگهداری، اصلاح و تربیت محکومان جرائم مواد مخدر یا روان‌گردان‌ها را اردوگاه کاردرمانی می‌نامند. که درواقع برای اجرای ماده 42 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر 89، تشکیل گشت. ماده 42 الحاقی قانون مذکور بیان می‌دارد:« به قوه قضاییه اجازه داده‌می‌شود. که بخشی از محکومان مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیر داروئی را به جای زندان در اردوگاه‌های خاص (با شرایط سخت و عادی) نگهداری نماید. دولت موظف است اعتبارات و تسهیلات و مقررات لازم را برای تهیه و اداره این اردوگاه‌ها در ظرف مدت یک سال تأمین کند.»
کانون اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان چیست ؟
در معرفی کانون اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان می‌توانیم بگوییم. که این کانون مرکز اقدامات تأمینی و تربیتی جهت نگهداری از متهمان و محکومانی است. که سن این افراد هنگام ارتکاب به جرم تا 18 سال تمام شمسی باشد. بنابراین محکومی که هنگام ارتکاب جرم زیر 18 سال تمام شمسی سن دارد. به این کانون منتقل می‌شود و دوران محکومیت خود را در این کانون می‌گذراند. همچنین این افراد تحت عنوان مجرم یا محکوم نام‌گذاری نمی‌شوند. بلکه به عنوان مددجو شناخته می‌شوند.
بندهای زندان
زندان‌های بزرگ به بخش‌ها و اتاق‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. که به هر بخش از آن بند می‌گویند. هر بند ممکن است شامل محکومین به جرائم خاصی باشد. مثلاً بند مختص مجرمین اقتصادی، بند مختص جرائمی مثل سرقت و کیف‌قاپی، بند مختص جرائم سیاسی و … می‌باشد. به عنوان مثال در زندان اوین بندهای مختلفی دارد و برخی از این بندها زیر نظر سایر نهادها مثل وزارت اطلاعات یا سپاه اداره می‌شوند.
البته در زندان‌های بزرگ علاوه بر بندهای مختلف بخش‌های دیگری نیز وجود دارد که پیش‌تر به آن اشاره کردیم. که شامل اندرزگاه‌ها، سالن، هواخوری، سلول انفرادی و بهداری می‌شود.
در زندان هر بند یا اتاق دارای یک مسئول است که توسط زندانیان همان بند انتخاب می‌شود. که به عنوان وکیل بند رابط اصلی زندانیان با زندانبان می‌باشد. بندها ممکن است دارای فروشگاه‌های کوچکی باشند. که امکان مواد خوراکی ساده مثل بیسکوئیت، خرما و … از آن وجود دارد.
سؤالات متداول
انواع زندان چیست ؟
زندان‌ها در ایران به چند نوع زندان باز، زندان نیمه‌باز، زندان باز یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، بازداشتگاه، اردوگاه کاردمانی و کانون اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان تقسیم می‌شوند که شرح کامل آن‌ها در متن قرار دارد.
مقصود از بند زندان چیست ؟
زندان‌های بزرگ به بخش‌ها و اتاق‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. که به هر بخش از آن بند می‌گویند. هر بند ممکن است شامل محکومین به جرائم خاصی باشد. مثلاً بند مختص مجرمین اقتصادی، بند مختص جرائمی مثل سرقت و کیف‌قاپی، بند مختص جرائم سیاسی و … می‌باشد.