مواد مخدر به ترکیبات دارویی گفته می‌شود که مصرف آن‌ها ایجاد وابستگی می‌کند و انسان را به اعتیاد دچار می‌نماید. انواع مختلفی از مواد مخدر وجود دارد و دسته‌بندی‌های متفاوتی برای مواد مخدر ایجاد شد. با توجه به آثار مصرف مواد مخدر نظیر رشد جرائم مختلف، یکی از معضلات بزرگ جامعه اشاعه و گسترش مواد مخدر میان مردم است. به همین دلیل قانون‌گذار اقدام به تدوین قانونی جهت جلوگیری از ورود و خریدوفروش مواد مخدر تحت عنوان قانون مبارزه با مواد مخدر نمود. در ادامه این مطلب به شرح قانون مبارزه با مواد مخدر خواهیم پرداخت.
قانون مبارزه با مواد مخدر چیست ؟
برای تعریف قانون مبارزه با مواد مخدر بهتر است ابتدا مختصری با مواد مخدر و آثار آن در جامعه آشنا شویم. به‌طور عمومی داروها و ترکیباتی که انسان با مصرف و وابستگی به آن دارو دچار اعتیاد می‌شود مواد مخدر می‌گوییم. مواد مخدر دارای انواع و دسته‌های متنوعی است و تنها به چند مورد محدود نمی‌شود. اما اشاعه و مصرف هریک از انواع مواد مخدر در جامعه آثار مخربی به‌جا می‌گذارد. ازجمله آثار گسترش مواد مخدر و مصرف آن در جامعه، افزایش آمار جرم و جنایت به‌خصوص افزایش جرائم مرتبط با مواد مخدر می‌شود.
بدین ترتیب قانون‌گذار برای جلوگیری از جرائم ایجادشده و حفظ سلامت جامعه اقدام به تدوین قانونی علیه مواد مخدر واردات و خریدوفروش آن نمود. در سال 1367 قانونی تحت عنوان مبارزه با جرائم مرتبط با مواد مخدر تدوین شد. که ازجمله جرائم مذکور در این قانون می‌توانیم به جرم حمل مواد مخدر اشاره کنیم. اما با توجه به تغییر روش‌های ارتکاب به این جرائم و رشد آن‌ها قانون‌گذار مجدداً اقدام به اصلاح و تصویب قانون جدید مبارزه با مواد مخدر نمود. در قانون جدید جرائم جدیدی اضافه شدند و بسیاری از مجازات‌ها تغییر کردند.
تاریخچه قانون جدید مبارزه با مواد مخدر
قانون جدید مبارزه با مواد مخدر و اصلاحیه جدید مبارزه با مخدر چیست؟ برای پرسش به این سؤال باید تاریخچه تصویب قانون مبارزه با مواد مخدر را بررسی نماییم. پیش‌تر اشاره کردیم که در سال ۱۳۶۷ جهت مقابله با مصرف مواد مخدر و همچنین جلوگیری از رواج تولید و قاچاق مواد مخدر. قانونی تحت عنوان مبارزه با مواد مخدر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید.
مطابق این قانون تولید، مصرف، واردات و صادرات و قاچاق مواد مخدر جرم به‌حساب می‌آید. و بدین ترتیب برای این جرائم مجازات قانونی نیز تعیین شد. علاوه بر این موارد مطابق با ماده ۳۳ همین قانون ستاد مبارزه با مواد مخدر شکل گرفت. تأسیس این ستاد باهدف پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با جرائم مواد مخدر که در این قانون ذکر شد انجام گرفت. جرائمی که شامل، تولید، توزیع، خرید، فروش و استعمال مواد مخدر می‌شود.
همچنین در جهت پیشگیری از اعتیاد و رواج جرائم مربوط به مواد مخدر این ستاد بر روی آموزش عمومی و تبلیغ علیه مواد مخدر متمرکز است. ریاست ستاد مبارزه با مواد مخدر بر عهده رئیس‌جمهور می‌باشد. اما نکته مهم است که قانون مبارزه با مواد مخدر طی گذشت سالیان دچار اصلاحاتی شد و الحاقاتی به آن اضافه گشت. به همین دلیل در ادامه مطلب در خصوص اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر صحبت خواهیم کرد.
اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر
در بخش قبلی به تاریخچه قانون مبارزه با مواد مخدر پرداختیم. و شرح دادیم که قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ۶۷ و جهت مقابله با استعمال مواد مخدر و رواج تولید و قاچاق آن در سطح جامعه مصوب گشت. اما این قانون همانند سایر قوانین طی سال‌های اخیر دچار تغییراتی شد و اصلاحاتی و الحاقات در آن اعمال گشت. بنابراین در این بخش قصد داریم به موضوع اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر بپردازیم.
آخرین تغییری که در قانون مبارزه با مواد مخدر اتفاق افتاد به سال ۱۳۹۹ بازمی‌گردد. در آخرین اصلاحیه قانون جدید مبارزه با مواد مخدر در سال ۹۹ مجازات برخی از جرائم تعدیل گشت. تعدیل این مجازات‌ها بر اساس مصوبه هیئت‌وزیران در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۹۹ صورت گرفت. با این شرح ه مقدار حداکثر و حداقل مجازات‌های نقدی تمامی جرائم مذکور در قانون مبارزه با مواد مخدر که در سال ۱۳۹۶ اصلاح شدند افزایش پیدا کرد.
آیا قانون جدید مبارزه با مواد مخدر با قانون مواد مخدر سال 67 تفاوت دارد ؟
برای پاسخ به این سؤال که آیا قانون جدید مبارزه با مواد مخدر با قانون مبارزه با مواد مخدر که در سال ۱۳۶۷ تصویب شد تفاوت دارد یا خیر؟ باید توضیح دهیم که قانون جدید مبارزه با مواد مخدر همان قانون مبارزه با مواد مخدر که در سال ۶۷ تصویب شد می‌باشد. اما تفاوت‌هایی در برخی از مواد آن وجود دارد که طی سال‌های گذشته به‌موجب اصلاحات قانونی که صورت گرفت به قانون جدید الحاق شد. و آخرین تغییرات قانون جدید مربوط به سال ۱۳۹۹ می‌باشد. همان‌طور که پیش‌تر شرح دادیم در آخرین اصلاحات جزای نقدی تمامی جرائم قانون مبارزه با مواد مخدر افزایش یافت. به‌جز اصلاحات و الحاقات که طی سالیان بر روی قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۶۷ انجام گرفت. کلیت قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال ۶۷ با قانون جدید مبارزه با مواد مخدر یکی است.
انواع مواد مخدر و ماهیت آن
مواد مخدر درواقع ترکیبات شیمیایی می‌باشند. این ترکیبات شیمیایی موجب می‌شود با استعمال آن توسط انسان در سیستم عصبی تغییرات ایجاد شود. و این تغییرات به انسان احساس لذت القا می‌کند و حس سرخوشی و نشئگی در فرد مصرف‌کننده ایجاد می‌نماید. بدین ترتیل موجب اعتیاد و وابستگی شدید به آن ماده شیمیایی می‌گردد.
منبع تولید مواد مخدر ممکن است منابع طبیعی مثل گیاهان باشد یا از منابع شیمیایی تولید گردند. اما اثرات مخربی که مصرف این مواد بر سلامتی انسان باقی می‌گذارد باعث شد که بسیاری از کشورها استعمال و خریدوفروش انواع این مواد را ممنوع و محکوم نمایند. از انواع اثرات مواد مخدر روی انسان می‌توانیم به وابستگی فیزیکی و روانی، آسیب جدی به سیستم عصبی، ایجاد اختلال در عملکرد ذهن و فیزیک انسان، اختلال در رفتارهای خانوادگی و اجتماعی فرد و در موارد شدیدتر مرگ‌ومیر فرد مصرف‌کننده، اشاره کنیم.با توصیفاتی که شرح دادیم مواد مخدر شامل یک نوع نیست بلکه انواع مختلفی دارد و دارای دسته‌بندی‌های مختلفی نیز می‌باشد. در ادامه به معرفی انواع مواد مخدر در قانون ایران خواهیم پرداخت.
انواع مواد مخدر در ایران
مطابق قانون مبارزه با مواد مخدر انواع مواد مخدر و روان‌گردان به دو بخش تقسیم می‌گردند. و هرکدام از آن‌ها مجازاتی هم در پی دارد که به شرح زیر می‌باشد.
اول؛ دسته اول مطابق با قانون مبارزه با مواد مخدر انواع سنتی و غیر صنعتی مخدر می‌باشد. که این مواد شامل مواردی نظیر؛ تریاک، شیره، کراس، بنگ، سوخته ..می‌شود. مجازات مرتبط با مواد مخدر سنتی در مواد 4 و5 قانون مبارزه با مواد مخدر ذکر شد.
دوم؛ اما دسته دوم انواع مواد مخدر مطابق با قانون مبارزه با مواد مخدر، مواد صنعتی می‌باشند. که از انواع مواد مخدر صنعتی می‌توانیم به شیشه، هروئین، کراک، کوکائین اشاره کنیم. مجازات مربوط به جرائم مرتبط با مواد مخدر صنعتی در ماده ۸ همین قانون شرح می‌شود.
انواع جرم مربوط به مواد مخدر
همان‌گونه که مواد مخدر انواع مختلفی دارد جرائم مرتبط با مواد مخدر نیز شامل موارد متعدد و متفاوتی می‌شود. هر یک از این جرائم نیز مجازات‌های مختص خود را در برمی‌گیرد. که برخی از این جرائم شامل موارد زیر می‌باشد.
- صادرات و واردات مواد مخدر
- ترانزیت مواد مخدر ( عبور مواد مخدر از یک کشور باهدف انتقال به مقصد نهایی)
- حمل مواد مخدر
- تولید و یا ساخت مواد مخدر ( شامل مراحلی مثل کشت گیاه، فرآوری و تولید مواد مخدر نهایی)
- نگهداری مواد مخدر (خواه جهت استفاده شخصی خواه برای فروش بدون مجوز)
- اختفا مواد مخدر
- خریدوفروش مواد مخدر
- توزیع مواد مخدر
- استعمال و مصرف مواد مخدر ( مجازات این جرم نسبت به سایر جرائم کمتر است)
مجازات مواد مخدر صنعتی و سنتی
کلیه مجازات‌هایی که با مواد مخدر مرتبط هستند. معمولاً به نوع و میزان مواد مخدر همچنین فعالیت‌های مرتبط با آن بر اساس قانون هر کشور بستگی دارد. در کشورهای مختلف مصرف، توزیع، تولید، واردات و صادرات و سایر فعالیت‌های مربوط به مواد مخدر زیر نظر قوانین سخت‌گیرانه قرار می‌گیرد. همچنین در قانون ایران مجازات‌های متداول برای هر دسته از مواد مخدر سنتی به‌صورت جداگانه معین‌شده است که به شرح زیر می‌باشد.
مجازات مواد مخدر سنتی
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم مواد ۴ و ۵ قانون مبارزه با مواد مخدر در خصوص مجازات‌های مربوط به انواع مخدر سنتی می‌باشد. بر اساس این قانون افرادی که تریاک و یا سایر مخدرهای مشابه آن مثل بنگ، چرس، شیره، سوخته و تریاک را خریدوفروش نماید مخفی کند یا حمل‌ونقل نماید. متناسب با وزن ماده مخدر فرد مجازات می‌شود.
ماده 5 قانون مبارزه با مواد مخدر
مصرف، نگهداری، حمل یا اختفا مواد مخدر سنتی از وزن ۱ تا ۵۰ گرم دارای مجازات جریمه نقدی تا ۳ میلیون ریال و تا ۵۰ ضربه شلاق می‌باشد. درصورتی‌که وزن مواد مخدر سنتی بین ۵۰ گرم تا ۵۰۰ گرم باشد. جریمه نقدی تا ۱۵ میلیون ریال تا ۷۰ ضربه شلاق به‌عنوان مجازات تعیین می‌گردد.
با افزایش وزن مواد مخدر سنتی بین ۵۰۰ گرم تا ۵ کیلوگرم جریمه نقدی تا ۶۰ میلیون ریال افزایش و تا ۴ ضربه شلاق به‌عنوان مجازات تعیین می‌گردد. و حبس از ۲ تا ۵ سال نیز جز مجازات در نظر گرفته می‌شود. درصورتی‌که وزن مواد مخدر بیش از ۵ کیلو تا ۲۰ کیلوگرم باشد مجازات نقدی به ۶۰ تا ۲۰۰ میلیون ریال افزایش می‌یابد و ۵۰ تا ۷۴ ضربه شلاق نیز برای مجازات تعیین می‌شود همچنین مجازات حبس ۵ تا ۱۰ سال نیز در نظر گرفته می‌شود.
لازم به ذکر است در صورت تکرار این جرم علاوه بر مجازات‌های مذکور اموال متخلف نیز مصادره می‌گردد. و اگر تکرار برای بار سوم اتفاق بیفتد مجازات اعدام نیز در نظر گرفته می‌شود. اگر وزن مواد مخدر به بیش از ۲۰ کیلوگرم تا ۱۰۰ کیلوگرم برسد علاوه بر مجازات نقدی مقرر برای وزن ۵ کیلو یا ۲۰ کیلو مواد مخدر سنتی. به ازای هر کیلوگرم مواد مخدر دو میلیون ریال نیز اضافه می‌گردد. و اگر این جرم تکرار شود اعدام و مصادره اموال به‌عنوان مجازات تعیین می‌شود. درنهایت اگر مواد مخدر سنتی بیش از یک‌صد کیلوگرم باشد علاوه بر مجازات‌های جریمه نقدی و شلاق که دربندهای مربوط به ۵ کیلوگرم تا ۱۰۰ کیلوگرم تعیین شد. مجازات حبس ابد و در صورت تکرار اعدام و مصادره اموال نیز تعیین می‌گردد.
مجازات مواد مخدر صنعتی
مطابق ماده 8 قانون مبارزه با مواد مخدر اگر کسی مخدرهای صنعتی شامل هروئین، مورفین، کوکائین و سایر مشتقات شیمیایی این مواد مخدر صنعتی را وارد کشور نماید. یا اینکه فرد اقدام به تولید مواد مخدر صنعتی و فروش، حمل‌ونقل و مخفی‌سازی این مواد نماید. با توجه به وزن مواد مخدر صنعتی مجازات‌های زیر اعمال می‌شود:
درصورتی‌که مواد مخدر صنعتی تا ۵ سانتی‌گرم باشد مجازات از ۵۰۰ هزار ریال تا یک میلیارد ریال جریمه نقدی و همچنین ۲۰ تا ۵۰ ضربه شلاق می‌باشد. اگر وزن مواد مخدر بیش از ۵ سانتی‌گرم تا یک گرم افزایش شود جریمه نقدی از ۲ میلیون تا ۶ میلیون ریال و مجازات شلاق ۳۰ تا ۷۰ ضربه خواهد بود. با افزایش وزن مواد صنعتی از یک گرم تا ۴ گرم مجازات نقدی ۸ میلیون تا ۲۰ میلیون ریال و مجازات حبس تا ۵ سال همچنین ۳۰ تا ۷۰ ضربه شلاق تعیین می‌شود.
درصورتی‌که مواد مخدر صنعتی بیش از ۴ گرم تا ۱۵ گرم باشد. ۲۰ میلیون تا ۴۰ میلیون ریال جریمه نقدی، ۵ تا ۸ سال حبس و ۳۰ تا ۷۴ ضربه شلاق به‌عنوان مجازات تعیین می‌گردد. بدین ترتیب با افزایش وزن مواد مخدر صنعتی بیش از ۱۵ گرم تا ۳۰ گرم امل جریمه نقدی ۴۰ میلیون تا ۶۰ میلیون ریال و ۱۰ تا ۱۵ سال حبس همچنین ۳۰ تا ۷۴ ضربه شلاق می‌شود. درنهایت اگر مواد مخدر صنعتی بیش از ۳۰ گرم باشد اعدام و مصادره انبار به‌عنوان مجازات فرد متخلف در نظر گرفته می‌شود.
خریدوفروش و مصرف ماری‌جوانا (گل) چه مجازاتی دارد ؟
قانون اصلاح مبارزه مواد مخدر ماده مخدر ماری‌جوانا یا همان گل را تعریف نکرد. ولی اگر فردی مرتکب حمل، خریدوفروش یا قاچاق ماری‌جوانا شود. متناسب با مقدار مواد مخدر و شرایط فرد توسط مرجع قضایی موردبررسی قرار می‌گیرد. و به‌طورکلی مجازات مربوط به این ماده مخدر شامل جریمه نقدی و یا شلاق می‌شود.
مثلاً فردی که به اتهام مصرف ماری‌جوانا موردبررسی قرار می‌گیرد ممکن است به جریمه نقدی تا ۵ میلیون ریال و مجازات تا ۳۰ ضربه شلاق محکوم گردد. درصورتی‌که مصرف برای اولین بار اتفاق افتاده باشد ممکن است مجازات شدت کمتری به خود بگیرد. به هر صورت برای مجازات مربوط به ماری‌جوانا باید ارزیابی دقیق‌تری با توجه به شرایط و فرایند قضایی هر پرونده انجام شود. مثلاً مواردی مثل‌اینکه آیا مرتکب سابقاً به جرم مشابهی متهم شد یا خیر می‌تواند برای تعیین مجازات تأثیر بگذارد.
چه شرایطی در جرائم مواد مخدر موجب مجازات اعدام می‌شود ؟
مجازات اعدام در جرائم مواد مخدر برای شرایط خاص باوجود عواملی مثل استفاده از سلاح یا سابقه محکومیت یا نقش سردستگی رخ می‌دهد. شرایطی که مطابق با قانون مبارزه مواد مخدر موجب می‌شود در جرائم مواد مخدر مجازات اعدام تعیین شود شرح می‌نماید. این ماده به شرح زیر است:
اول؛ اگر مباشر یا یکی از شرکا در زمان ارتکاب جرم باهدف مقابله با مأموران از سلاح گرم یا سلاح شکاری استفاده نمایند.
دوم؛ درصورتی‌که فرد مرتکب نقش سردستگی داشته باشد. یا اقدام به سو استفاده از اطفال و نوجوان زیر ۱۸ سال و همچنین افراد مجانین جهت ارتکاب جرم نمایند. و یا سرمایه‌گذار و پشتیبان مالی برای ارتکاب به جرم باشد.
سوم؛ اگر متهم دارای سابقه محکومیت قطعی به اعدام یا حبس ابد باشد. و یا حبس پیش از ۱۵ سال به علت ارتکاب جرائم مواد مخدر داشته باشد.
چهارم؛ درنهایت اگر در تمامی جرائم مواد مخدر وزن ماده مخدر بیش‌ازحد مشخص در قانون باشد. البته برای اجرای این بند یکی از شرایط اول دوم یا سوم باید وجود داشته باشد.
امکان تعلیق و تعویق مجازات جرائم مواد مخدر
قانون‌گذار باهدف کاهش تراکم زندانیان و همچنین ارائه فرصت برای اصلاح رفتار مجرمان در برخی موارد امکان تعلیق و تعویق مجازات مربوط به جرائم مواد مخدر را پیش‌بینی نمود. تعلیم و تعویق مجازات درواقع به‌عنوان یکی از تخفیفات قانونی برای مجرمان مواد مخدر در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان‌مثال مجرمی که به مجازات درجه ۶ تا ۸ تعزیر محکوم شود می‌تواند به مدت ۶ ماه تا دو سال این مجازات را تعویق نماید.
یا مجرمی که جرائم نگهداری حمل و فروش مواد مخدر مرتکب و به مجازات درجه ۳ تا ۸ تعظیم محکوم شد. نیز می‌تواند از این امکان جهت تعویق مجازات استفاده نماید. البته تصمیم‌گیری برای تعلیق یا تعویق مجازات با توجه به مجموعه‌ای از عوامل بررسی می‌گردد. ازجمله این عوامل تأثیرگذار می‌توانیم به سوابق قبلی متهم و واکنش وی به اصلاح و درمان و سایر دلایل ارائه‌شده توسط وی اشاره کنیم.
مرجع قضایی صالح رسیدگی به جرائم مواد مخدر کدام است ؟
قانون آیین دادرسی کیفری به‌تصریح اشاره می‌کند که دادگاه انقلاب جهت رسیدگی به جرائم مواد مخدر روان‌گردان‌ها و پیش‌سازهای آن‌ها دارای صلاحیت است. دادگاه انقلاب با توجه به قوانین و مقررات مربوط به مواد مخدر. مسئولیت پیگیری و صدور حکم برای افرادی که به جرائم مواد مخدر مرتکب شدند عهده‌دار است. لذا اگر به‌نوعی با جرائم مربوط به مواد مخدر سروکار پیدا کردید به دادگاه انقلاب مراجعه و فرایند دادرسی خود را در این دادگاه پیگیری نمایید.
سؤالات متداول
قانون مبارزه با مواد مخدر چیست ؟
قانون‌گذار جهت جلوگیری از جرائم مرتبط با مواد مخدر و حفظ سلامت جامعه اقدام به تدوین قانونی علیه مواد مخدر واردات و خریدوفروش آن نمود.
انواع مواد مخدر در ایران چیست ؟
بر اساس قانون مبارزه با مواد مخدر انواع مخدر و روان‌گردان به دودسته مواد مخدر سنتی و مواد مخدر صنعتی تقسیم می‌شود.
چه شرایطی در جرائم مواد مخدر موجب مجازات اعدام می‌شود ؟
مجازات اعدام در جرائم مواد مخدر برای شرایط خاص باوجود عواملی مثل استفاده از سلاح یا سابقه محکومیت یا نقش سردستگی رخ می‌دهد.