در حقوق ایران قوانین ارث آمره می‌باشند. به این معنی که افراد نمی‌توانند برخلاف این قوانین با یکدیگر توافق کنند. قواعد ارث و تقسیم ماترک متوفی در ایران از شرع اسلامی گرفته‌شده است. این قواعد برگرفته‌شده از شرع اسلام دارای اصول و حالات و استثنائات فراوان می‌باشد. یکی از موارد مهم در قانون ارث سهم‌الارث دختر است که شرایط و حالت‌های مختلفی دارد. گاهی نصف میزان یک پسر ارث می‌برد و گاهی یک میزان مشخص از ماترک را ارث می‌برد. در ادامه این مطلب سهم‌الارث دختر و حالت‌های مختلف آن خواهیم پرداخت.
سهم‌الارث دختر در طبقات مختلف ارث
مطابق قانون ارث در ایران، خویشاوندان نسبی (خویشاوندی خونی یا ناشی از تولد) که از متوفی ارث خواهند برد به سه طبقه تقسیم‌بندی می‌شوند. که افراد هر یک از طبقات بر افراد طبقه پایین‌تر خود ارجح می‌باشند. به عنوان مثال با وجود پدر و مادر و فرزندان متوفی که در طبقه اول قرار دارند. افراد طبقه دوم ارث نمی‌برند.
با توجه به قانون طبقه‌بندی خویشاوندان جایگاه دختر در طبقات سه‌گانه ارث، طبقه اول است. همان‌طور که اشاره کردیم طبقه اول بر طبقات پایین‌تر از خود ارجح است. بنابراین اگر متوفی تنها یک فرزند دختر هم داشته باشد سایر خویشاوندان در طبقات دوم و سوم ارث نخواهند برد.
طبقات ارث
همان‌طور که گفتیم خویشاوندان نسبی که امکان ارث‌بری از متوفی را دارند بر اساس قانون ایران به سه طبقه تقسیم می‌شوند. و افراد طبقات بالا بر طبقه پایین‌تر خود ارجحیت دارند و مقدم‌اند. این سه طبقه عبارت‌اند از:
اول: طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان، فرزندانِ فرزندان ( نوه، نتیجه و …) می‌شود.
دوم: طبقه دوم شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) تا هراندازه بالا رود، برادر و خواهر، فرزندانِ برادر و خواهر تا هراندازه پایین رود؛ می‌شود.
سوم: طبقه سوم شامل عمو و عمه‌ها، خاله و دایی‌ها ، و فرزندان آن‌ها تا هراندازه که پایین‌تر رود؛ می‌شود.
سهم‌الارث دختران از والدین
دختران در صورتی که هنگام فوت والدینشان زنده باشند از آن‌ها ارث می‌برند. در صورتی که دختر زودتر از پدرش یا زودترش از مادرش فوت کند از آن‌ها ارث نخواهد برد. به عبارت دیگر فرد فوت‌شده از انسان زنده ارث نمی‌برد. بنابراین شرط اول ارث بردن از متوفی این است که در قید حیات باشید! علاوه بر شرط حیاط شروط دیگری نیز برای ارث‌بَری از والدین وجود دارد. این شروط عبارت از عدم وجود موانع ارث می‌باشد.
درنهایت باید اشاره کنیم که برخلاف تصور مردم در تقسیم ارث مادر و تقسیم ارث پدر میان فرزندان تفاوتی وجود ندارد. به طور کلی درصورتی که دختر تنها وارث باشد کل اموال به او می‌رسد. اگر تنها فرزند باشد اما از طبقه اول وارث دیگری باشد یک‌دوم اموال به دختر می‌رسد. اگر وارثین چند دختر باشد و افراد دیگری نیز از طبقه اول باشند دوسوم اموال میان دختران به مساوی تقسیم می‌شود. در صورتی که در فرض آخر فرزندان متشکل از دختر و پسر باشد ارث به نسبت دو به یک میان فرزندان تقسیم می‌شود.
موانع ارث چیست ؟
علاوه بر شرط حیات وارث بعد از فوت ارث‌دهنده سایر موانع ارث به شرح زیر است:
اول: وارث که در فرض ما دختر است پدر یا مادر را به قتل نرسانده باشد. قتل پدر یا مادر باعث می‌شود که از ارث آن‌ها محروم شود.
دوم: اگر پدر یا مادر مسلمان باشند و دختر کافر باشد. بر اساس قانون کافر از مسلمان ارث نمی‌برد.
سوم: دختر از زنا متولد نشود. ولادت از زنا باعث محرومیت از ارث والدین می‌شود خواه فرزند دختر خواه پسر باشد.
سهم‌الارث دختر در حالت‌های مختلف
در این بخش ما سه حالت را برای ارث‌بری دختر در نظر گرفته‌ایم. این سه حالت عبارت‌اند از: اول وارثین منحصر به فرزندان متوفی شود (دختر یا دختران یا پسر و دختر)، دوم وارثین شامل پدر و مادر و یک دختر متوفی باشد، سوم وارثین شامل پدر و مادر و دختران (فرزندان) متوفی باشد.
حالت اول؛ وارثین منحصر به فرزندان متوفی
در حالت اول که تنها وارثین متوفی فرزندان او هستند یعنی در طبقه اول خویشاوندی غیر از فرزندان باقی اعضا (پدر و مادر متوفی) در قید حیات نمی‌باشند. بدین ترتیب بر اساس ماده 907 قانون مدنی ارث متوفی میان فرزندان این‌گونه تقسیم می‌شود:« ….. اگر فرزند ، منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر تمام ترکه به او می‌رسد . و اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر ، یا تمام دختر ، ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می‌شود . اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن‌ها پسر و بعضی دختر ، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.»
بنابراین اگر تنها وارث متوفی یک دختر باشد تمام ارث به او می‌رسد. اگر متوفی فقط چند دختر داشته باشد و وارث دیگری غیر از دختران نداشته باشد تمام ارث بین دختران به مساوی تقسیم می‌شود. و وراث متوفی تنها فرزندان او شامل پسر و دختر شود. ارث میان فرزندان به نسبت دو به یک تقسیم می‌شود. (سهم پسران دو و سهم دختران یک است.)
حالت دوم؛ وارثین پدر و مادر و یک دختر
در حالتی که پدر و مادر متوفی در قید حیات باشند. و متوفی تنها یک فرزند دختر داشته باشد. آنگاه اموال متوفی میان وارثین وی که شامل این سه نفر می‌شوند به شرح ماده 908 قانون مدنی تقسیم می‌گردد. به این ترتیب که سهم‌الارث پدر و مادر هر یک به طور جداگانه یک‌ششم از ارث می‌باشد. و دختر نیز نصف اموال را به ارث می‌برد. بنابراین سهم دختر از ارث سه‌ششم است و سهم پدر و مادر متوفی جمعاً دوششم می‌شود. در مجموع پنج‌ششم از اموال متوفی به این صورت تقسیم می‌شود. یک‌ششم باقی‌مانده به نسبت سهم‌های آن‌ها بینشان تقسیم می‌شود.
حالت سوم؛ وارثین پدر و مادر و دختران متعدد
در حالت سوم هم پدر و مادر متوفی در قید حیات‌اند و هم متوفی چند فرزند دختر به عنوان ورثه دارد. در این صورت بر اساس ماده 909 قانون مدنی تقسیم ارث به این شرح است. مادر و پدر متوفی هرکدام به طور جداگانه یک‌ششم ارث می‌برند. و چهارششم اموال میان دختران متوفی تقسیم می‌شود. اگر فقط مادر یا پدر متوفی زنده مانده باشد آنگاه یک‌ششم از اموال باقی می‌ماند. این یک‌ششم باقی‌مانده به نسبت یک‌پنجم به پدر یا مادر و چهارپنجم میان دختران تقسیم می‌گردد.
سهم‌الارث نوه دختری از متوفی
در حقوق ایران تا زمانی که متوفی فقط یک فرزند زنده باشد نوه‌ها از متوفی هیچ ارثی نمی‌برند. اما اگر تمام فرزندان متوفی فوت‌شده باشند. نوه‌ها به عنوان خویشاوندان طبقه اول متوفی ارث خواهند برد. نکته جالب در سهم‌الارث نوه‌ها این است. که نوه‌ها همان سهم‌الارث پدر یا مادر خود را که فرزند متوفی بود می‌برند. یعنی اگر متوفی یک پسر و دختر داشته باشد که هر دو فوت شدند. نوه‌های دختری یک‌سوم از اموال را به ارث می‌برند و نوه‌های پسری دوسوم ارث می‌برند. درواقع همان نسبت دو به یک میان فرزند پسر و دختر متوفی رعایت می‌شود.
به عبارت دیگر تصور کنید اگر دختر متوفی در فرض حیات خود یک‌پنجم اموال را به ارث می‌برد. اکنون که دختر متوفی در قید حیات نیست. فرزندان او همان یک‌پنجم ارث مادر خود را به ارث می‌برند. و مطابق قانون میان خود تقسیم می‌کنند.
سؤالات متداول
سهم‌الارث دختر از پدر و از مادر چه قدر است ؟
برخلاف تصور مردم در تقسیم ارث مادر و تقسیم ارث پدر میان فرزندان تفاوتی وجود ندارد. نحوه تقسیم اموال و میزان سهم‌الارث دختر از والدین خود به تفصیل در متن آمده است.
حالت‌های مختلف برای تعیین سهم‌الارث دختر چیست ؟
سه حالت برای ارث‌بَری دختر از والدین وجود دارد که شامل اول وارثین منحصر به فرزندان متوفی شود (دختر یا دختران یا پسر و دختر)، دوم وارثین شامل پدر و مادر و یک دختر متوفی باشد، سوم وارثین شامل پدر و مادر و دختران (فرزندان) متوفی باشد.