عموم مردم جامعه اعتقاد دارند مجرمین باید مجازات گردند. تا بدین ترتیب از ارتکاب مجدد جرم توسط آن‌ها جلوگیری شود.سابقاً مجازات برای پیشگیری بسیار سنگین و ترسناک بود. اما با گذر زمان جامعه دریافت که مجازات سنگین لزوماً منجر به عدم ارتکاب جرم نمی‌شود. به همین جهت برای حل این مسئله بحث اقدامات تأمینی و تربیتی مطرح گشت. تا از طریق این روش، مجرمین اصلاح شوند. و نیز خطر مرتکبین جرم کمتر جامعه را مورد تهدید قرار دهد. در ادامه این مطلب به معرفی و شرح اقدامات تأمینی خواهیم پرداخت.
معنای اقدامات تأمینی و تربیتی چیست ؟
تأمین در لغت به معنی در امان نگه‌داشتن است. مقصود از اقدامات تأمینی، اعمالی است که موجب جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم، توسط مجرمین دارای حالت خطرناک می‌گردد. و بدین ترتیب جامعه را از خطر این افراد و ارتکاب به جرم آن‌ها در امان نگه خواهد داشت. از طرفی اصطلاح اقدامات تأمینی معمولاً با واژه تربیتی همراه است. که مقصود اعمالی است که جهت تربیت و اصلاح مرتکبین جرم صورت می‌پذیرد. اقدامات تأمینی دارای انواع مختلفی هستند. که به طور کلی شامل اقدامات تأمینی سالب آزادی، اقدامات تأمینی محدودکننده آزادی و اقدامات تأمینی مالی و غیره می‌شود.
اقدامات تأمینی و تربیتی در واقع مجموعه اقداماتی هستند. که علت ارتکاب جرم را کشف و درصدد جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم می‌باشند. و یا با انجام اعمالی توسط مؤسسات تأمینی مانع از آن می‌شوند. که مجرمین برای جامعه خطری ایجاد کنند. با این اوصاف می‌توانیم اهداف اقدامات تأمینی و تربیتی را کشف علت ارتکاب جرم، جلوگیری از ارتکاب جرم و حمایت از جامعه در مقابل مجرمین معرفی کنیم.
در مواردی که مرتکبین جرم، اطفال یا نوجوانان باشند. انجام اقدامات تأمینی و تربیتی به جهت اصلاح آنان صورت می‌پذیرد. در مواردی دیگر نیز مجرمین مجنون هستند. لذا مجازات آن‌ها فایده‌ای ندارد. به همین دلیل نگهداری ایشان در مؤسسات تأمینی جهت حفظ جامعه از خطر این دسته مجرمین فاقد قدرت تشخیص عقلی انجام می‌شود.
مجرم دارای حالت خطرناک چیست ؟
گاهی ارتکاب جرم به صورت آنی و بدون برنامه ریزی قبلی انجام می‌شود. مثل شخصی که در عصبانیت و ناگهانی به دیگری آسیب جسمی وارد می‌کند. اما از طرفی مجرمینی وجود دارند. که برای ارتکاب به جرم از قبل برنامه ریزی می‌کنند. و در جهت انجام جرم وسایل و مقدماتی فراهم می‌نمایند. مثلاً مجرمی که به علت کینه نسبت به شخص خاصی، سلاحی تهیه می‌کند. سپس شخص را به محل ارتکاب جرم دعوت و او را می‌کشد.
در هر دودسته تعریف‌شده به خصوص دسته دوم، با بررسی روانی مجرم، حالات و وضعیت زندگی و تربیتی او ارتکاب به جرم قابل پیش‌بینی است. یعنی احتمال ارتکاب جرم در این اشخاص بالا است. لذا این احتمال بالا در بروز رفتار مجرمانه و ارتکاب به جرم در شخص را حالت خطرناک می‌نامیم. که با استفاده از اقدامات تأمینی و تربیتی تلاش می‌گردد حالت خطرناک اشخاص برطرف شود.
تفاوت اقدامات تأمینی و تربیتی با مجازات
همان‌طور که از مطالب قبلی برمی‌آید اقدامات تأمینی و تربیتی با مجازات متفاوت است. مجازات و اقدامات تأمینی در ایجاد ترس برای مرتکبین جرم و امکان تجدید نظر با یکدیگر متفاوت هستند. البته هردوی این‌ها بر اساس اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها انجام می‌شوند. این اصل یعنی تمام فرآیند ارتکاب جرم و مجازات مرتکب باید مطابق قانون باشد. به همین دلیل هر عملی که به عنوان جرم در نظر گرفته‌می‌شود. و میزان مجازات آن توسط قانون معین می‌شود. در خصوص اقدامات تأمینی نیز نحوه آن و مدت اعمال آن باید در قانون معین شود.
ایجاد ترس برای مرتکبین
یکی از تفاوت‌های مجازات و اقدامات تأمینی بحث ایجاد ترس است. تصور می‌شود در مجازات سنگینی و زجرآوری موجب ترس مجرمین می‌شود. و نتیجه این ترس عدم ارتکاب به جرم می‌باشد. اما تجربه نشان می‌دهد ترس در بسیاری از موارد نتوانست مانع ارتکاب جرم شود. اما اقدامات تأمینی و تربیتی برخلاف مجازات به دنبال ایجاد ترس برای مجرم نیست. بلکه تلاش می‌کند مجرم را اصلاح نماید. و احتمال ارتکاب به جرم را با توجه به شخصیت او از بین ببرد.
امکان تجدید نظر
مجازات قطعی و غیرقابل تجدید نظر است. چرا که مجرم نسب به بهبود مجازات خود و کاهش آن امیدوار نباشد. تا با آگاهی از این امر پیش از ارتکاب جرم تغییر در تصمیم او صورت پذیرد. و از ارتکاب جرم صرف نظر نماید. در صورتی که اقدامات تأمینی قابل تجدید نظر است. با این هدف که مجرم دستورات تأمینی و تربیتی دادگاه را بپذیرند. و در جهت اصلاح خود گام‌ها مثبتی بردارند. مجرم با نمایش اراده خود مبنی بر عدم تکرار جرم، تشویق می‌شود و در حکم وی تجدید نظر صورت می‌پذیرد. اما اگر مجرم مجدداً مرتکب جرم شود یا از اقدامات تأمینی و تربیتی سرپیچی کند. نشان‌دهنده عدم تأثیر اقدامات تأمینی و تربیتی است که موجب تغییر در حکم می‌شود.
اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون
قانون مجازات اسلامی اقدامات تأمینی و تربیتی را در دودسته قرار می‌دهد. اول؛ اقدامات تأمینی و تربیتی برای کودکان و نوجوانان. دوم؛ اقدامات تأمینی و تربیتی برای همه مرتکبین جرم.
اقدامات تأمینی و تربیتی کودکان و نوجوانان
مواد 88 تا 95 قانون مجازات اسلامی به اقدامات تأمینی اطفال و نوجوانان می‌پردازد. که این اقدامات مطابق با سن مرتکبین به دو دسته تقسیم می‌شود. اطفال و نوجوانان بین 9 تا 15 سال و اطفال و نوجوانان بین 15 تا 18 سال.
اقدامات تأمینی برای اطفال 9 تا 15 سال تسلیم آن‌ها به والدین یا سرپرست قانونی است. که با اخذ تعهد مبنی بر تربیت و مراقبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان انجام می‌گیرد. علاوه بر آن دریافت راهنمایی از روانشناس یا مددکار اجتماعی، محدودیت در ارتباطات اجتماعی طفل، حرفه‌آموزی و تحصیل، محدودیت به حضور طفل در محل خاص و … موارد دیگر از اقدامات تأمینی است. که قانون در کنار تعهد والدین این موارد را نیز پیش می‌برد. البته ممکن است در خصوص نوجوانان بین 12 تا 15 به جای تعهد والدین، شخصاً متعهد به عدم تکرار جرم نمایند. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت نیز می‌تواند از اقدامات تأمینی در مورد این نوجوانان است.
اما مهم‌ترین اقدامات تأمینی و تربیتی برای نوجوانان بین 15 تا 18 سال نگهداری آن‌ها در کانون اصلاح و تربیت است. که قانون به جهت تربیت مجرمین نوجوان و همچنین حفظ جامعه از خطر ارتکاب به جرم این‌گونه عمل می‌نماید.
اقدامات تأمینی و تربیتی برای تمام مجرمین
این اقدامات تأمینی و تربیتی برای تمام مجرمین شامل نهادهایی نظیر، جایگزین حبس، تخفیف مجازات، نظام نیمه آزادی، تعویق صدور حکم و تعلیق اجرای مجازات می‌شود. که اقدامات تأمینی و تربیتی را به شکل غیرمستقیم در پیش می‌گیرد.
مقصود از نظام نیمه آزادی وضعیتی است که فرد محکوم به حبس، مدتی که باید در زندان سپری کند. خارج زندان به فعالیت حرفه‌ای و آموزشی مشغول گردد. در شرایط مشخصی مرتکب جرم تعهد می‌نماید فعالیت شغلی، حرفه‌آموزی یا ترک اعتیاد را انجام دهد. که مجموع این موارد به عنوان اقدامات تأمینی و تربیتی در نهایت موجب اصلاح وی می‌شود. فعالیت‌های نامبرده از طریق مراکز نیمه‌آزادی که از نهادهای زیر نظر سازمان زندان است صورت می‌پذیرد.
در شرح تعویق صدور حکم یا تعلیق مجازات باید گفت. مطابق قانون در صورت تشخیص مقام قضایی برای اصلاح مرتکب در جرائم سبک، قاضی می‌تواند صدور حکم مجازات را به تعویق بیندازد. و یا اجرای مجازات تعیین‌شده را تعلیق کند. البته دادگاه در این شرایط از مرتکب تعهد به عدم ارتکاب جرم یا انجام و عدم انجام برخی دستورات را می‌خواهد. مثل ترک اعتیاد، حرفه‌آموزی یا شرکت در دوره‌های تربیتی و اخلاقی. تعهد و انجام یا عدم انجام برخی دستورات همان اقدامات تأمینی در جهت اصلاح مرتکب هستند.
مؤسسات تأمینی چیست ؟
در این مطلب به معرفی و شرح اقدامات تأمینی پرداختیم. اما پرسش این است که این اقدامات تأمینی در کجا اجرا می‌شوند؟ آیا مانند سایر احکام دادگاه به بخش اجرای احکام صادر می‌شود و جاری می‌گردند؟ قانون ما مؤسساتی را جهت اجرای اقدامات تأمینی مشخص نمود. در حال حاضر می‌توانیم از پنج نهاد به عنوان مؤسسات تأمینی نام ببریم. که نام این مؤسسات در مطالب بالا نیز مطرح شدند.
اول؛ کانون اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان، دوم؛ سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی (دارای کارگاه‌هایی جهت حرفه‌آموزی و اشتغال و ..)، سوم؛ مراکز ترک اعتیاد ( برای مجرمین معتاد به استعمال الکل و مواد مخدر)؛ چهارم؛ بیمارستان‌های روان‌پزشکی (برای مجرمین غیرمسئول مثل افراد مجنون) و پنجم؛ تبعیدگاه مجرمین به عادت.
سؤالات متداول
اقدامات تأمینی و تربیتی چیست ؟
مقصود از اقدامات تأمینی، اعمالی است که موجب جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم، توسط مجرمین دارای حالت خطرناک می‌گردد.
تفاوت اقدامات تأمینی و تربیتی با مجازات چیست ؟
اقدامات تأمینی و تربیتی با مجازات متفاوت است. مجازات و اقدامات تأمینی در ایجاد ترس برای مرتکبین جرم و امکان تجدید نظر با یکدیگر متفاوت هستند.
دسته بندی اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون چگونه است ؟
قانون مجازات اسلامی اقدامات تأمینی و تربیتی را در دودسته قرار می‌دهد. اول؛ اقدامات تأمینی و تربیتی برای کودکان و نوجوانان. دوم؛ اقدامات تأمینی و تربیتی برای همه مرتکبین جرم.