آیا با مراجع شبه قضایی و وظایف آن‌ها آشنایی دارید؟ در جامعه ممکن است شهروندان از برخی تصمیمات ادارات دولتی دچار خسارت شوند. لذا باید بتوانند به طریقی نسبت به خسارت وارده اعتراض نمایند. بنابراین مراجعی تحت عنوان مراجع شبه قضایی ایجاد شد تا به این مشکل رسیدگی نماید. مراجع شبه قضایی، مراجعی هستند که به رسیدگی و حل دعاوی میان دولت و شهروندان می‌پردازند. در ادامه این مطلب به معرفی مراجع شبه قضایی، هدف تشکیل آن‌ها می‌پردازیم.
مراجع شبه قضایی چیست ؟
در جوامع امروزی به دلیل نقش پررنگ دولت مخصوصاً در نظام اقتصادی جامعه، ممکن است دعاوی میان شهروندان و ادارات دولتی ایجاد گردد. یکی از حقوق مسلم مردم توانایی اقامه دعوا علیه دولت‌ها است. این حق در ایران نیز به رسمیت شناخته می‌شود. بنابراین شرایط جامعه امروزی این‌گونه ایجاب می‌کند تا این دعاوی در مراجع خاصی و با اصول مخصوص به خود بررسی شوند.
به همین منظور مراجعی تحت عنوان مراجع شبه قضایی در ایران ایجاد گشتند. فلسفه ایجاد مراجع شبه قضایی این است که افرادی که به واسطه اعمال نهادهای دولتی دچار خسارت شدند. بتوانند با مراجعه به مکانی که توسط قانون پیش‌بینی‌شده است. احقاق حق نمایند و درخواست جبران خسارت وارده بر خود را داشته باشند.
مراجع شبه قضایی، زیرمجموعه قوه قضاییه نیستند. بلکه این مراجع تحت نظر قوه مجریه قرار دارند. بنابراین نمی‌توانیم این مراجع را به عنوان دادگاه معرفی نمود. با توجه حوزه‌های متعدد فعالیت‌های نهادهای دولتی و روابط متعدد دولت با شهروندان، مراجع شبه قضایی نیز دارای انواع متعددی است.
صلاحیت مراجع شبه قضایی
همان‌طور که اشاره کردیم مراجع شبه قضایی وظیفه رسیدگی به دعاوی میان شهروندان و نهادهای دولتی را دارند. همچنین این مراجع شبه قضایی زیرمجموعه قوه قضاییه نیستند بلکه تحت نظر قوه مجریه می‌باشند. بنابراین مراجع شبه قضایی صرفاً صلاحیت رسیدگی به آن دسته از شکایات و دعاوی را دارند. که توسط شهروندان علیه یکی از نهادهای دولتی و کشور مطرح شده باشد. صلاحیت این مراجع در خصوص رسیدگی به شکایات صراحتاً در قانون ذکرشده است. و خارج از آن نمی‌توانند به رسیدگی پرونده‌های دیگر که ماهیت قضایی دارند، بپردازند.
چرا به این مراجع، شبه قضایی می‌گوییم ؟
مراجع اداری رسیدگی به دعاوی میان شهروندان و دولت مراجعه شبه قضایی نامیده می‌شوند. اما چرا این مراجع عنوان مطلق قضایی ندارند؛ بلکه صرفاً آن‌ها را شبه قضایی می‌نامیم؟ تفاوت‌ها و شباهت‌های مراجع شبه قضایی با مراجع قضایی در چیست؟ چه چیزی موجب اطلاق عنوان «شبه قضایی» به آن‌ها شده است.
تفاوت مراجع شبه قضایی با مراجع قضایی
از یک طرف نمی‌توانیم عنوان قضایی به این مراجع بدهیم. چرا که جزئی از قوه قضایی نمی‌باشند. و در واقع تحت نظر قوه مجریه هستند. همچنین افرادی که در این مراجع به رسیدگی پرونده شکایات می‌پردازند و رأی می‌دهند قاضی نیستند.
هرچند ممکن است که قاضی نیز در میان افراد رأی‌دهنده وجود داشته باشد. اما در این پرونده‌ها رأی اکثریت ملاک عمل قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به اینکه این مراجع جزئی از قوه مجریه قرار می‌گیرند. بنابراین نام آن‌ها دادگاه، محکمه، دیوان و سایر عناوین مشابه مراجع قضایی نمی‌باشد. بلکه این مراجع با عنوان‌هایی نظیر کمیسیون حل اختلاف، سازمان، هیئت و… شناخته می‌شوند.
شباهت مراجع شبه قضایی با مراجع قضایی
اما از طرفی دیگر این مراجع به مراجع قضایی شباهت دارند. آراء صادره از این مراجع همانند مراجع قضایی اثر دارد. به این معنی که رأی صادره در مورد حقوق و تکالیف افراد توسط مرجع شبه قضایی لازم‌الاجرا می‌باشد. بنابراین از آن جهت که ساختار و نحوه رسیدگی به پرونده شکایات توسط مراجع شبه قضایی به دادگاه‌های دادگستری شباهت دارد. این مراجع را با وصف شبه قضایی تعریف می‌کنیم و آن‌ها را مراجع شبه قضایی می‌نامیم.
انواع مراجع شبه قضایی چیست ؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم حوزه‌های فعالیت دولت‌ها به خصوص در موضوع اقتصاد در جوامع امروزی بسیار گسترده شده است. در نتیجه تعدد حوزه‌های فعالیت دولت‌ها، روابط میان دولت با شهروندان نیز متعدد و متنوع خواهد شد. بنابراین امکان ورود خسارت به شهروندان توسط نهادهای دولتی در حوزه‌های مختلف وجود دارد. لذا لازم است مراجع شبه قضایی متخصص در هر یک از امور دولتی ایجاد شود.
امروزه با توجه به حوزه و زمینه فعالیت مراجع شبه قضایی انواع مختلفی از آن‌ها را می‌توانیم نام ببریم. به عنوان مثال می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
نهادهای شبه قضایی و هیئت‌های رسیدگی به تخلفات.
کمیسیون‌های شهرداری.
داوری در قوانین موضوعه.
امور اراضی و آب.
اقدامات سازمان‌ها و نهادها در برخی مسائل حقوقی.
ثبت اسناد و املاک.
هیئت‌های انتظامی رسیدگی به تخلفات.
هر یک از این مراجع شبه قضایی نامبرده خود دارای چند دسته و اقسام مختلف هستند. و هر کدام از این اقسام وظیفه مخصوص به خود را دارند.
سؤالات متداول
مراجع شبه قضایی به مراجعی گفته می‌شود ؟
به مراجعی که وظیفه رسیدگی به دعاوی میان شهروندان و نهادهای دولتی را دارند مراجع شبه قضایی می‌گوییم.
مراجع شبه قضایی زیرمجموعه چه نهادی از حکومت هستند ؟
این مراجع، زیرمجموعه قوه قضاییه نیستند. بلکه این مراجع تحت نظر قوه مجریه قرار دارند.