یکی از مباحث حقوقی مهم در تمام کشورهای جهان مسئله تابعیت است. تابعیت یک رابطه حقوقی میان اشخاص و دولت‌هاست که برای افراد حقوق و تکالیفی در قبال آن دولت ایجاد می‌نماید. گاهی ممکن است یک شخص دارای دو تابعیت در دو دولت و کشور مختلف باشد. تابعیت دوگانه یا تابعیت مضاعف از مواردی است که در کشورهای مختلف قوانین متفاوتی دارد. شرایط دریافت و مزایا و معایب تابعیت مضاعف مباحثی است که در این مطلب به آن‌ها خواهیم پرداخت.
تابعیت مضاعف چیست ؟
برای تعریف تابعیت مضاعف ابتدا باید مفهوم تابعیت و تفاوت آن با ملیت را درک کنیم. مقصود از ملیت رابطه معنوی و اجدادی یا نژادی یک فرد با یک ملت و کشور است. مثلاً به علت تولد شخص و پدر و مادرش در ایران فرد دارای ملیت ایرانی می‌شود. و این ملیت تا پایان عمر همراه فرد هست و تغییر نمی‌کند یا از بین نمی‌رود. اما تابعیت رابطه بیش از یک رابطه معنوی رابطه سیاسی و حقوقی افراد با دولت‌ها و کشور است. بر اساس این رابطه افراد شهروند یک کشور محسوب می‌شوند. و دارای حقوق و تکالیفی نسبت به دولت متبوع خود می‌شوند. بنابراین برخلاف ملیت تابعیت قابل‌تغییر است.
بر اساس قوانین بیشتر کشورهای جهان افراد می‌توانند تابعیت خود را ترک کنند و تابعیت کشور دیگر را اخذ کنند. یا تابعیت فعلی خود را حفظ نمایند و تابعیت کشور دیگری را نیز هم‌زمان دریافت کنند. به عبارتی فرد به صورت هم‌زمان شهروند قانونی دو کشور مختلف می‌شود که به این اتفاق تابعیت مضاعف یا همان دوگانه می‌گویند. افراد دارای تابعیت مضاعف هم‌زمان می‌توانند از حقوق شهروندی هر دو دولت متبوع خود بهره‌مند باشند و پاسپورت هر دو کشور را داشته باشند. تابعیت مضاعف مزایا و معایبی دارد و دریافت آن نیز روش‌های مختلفی دارد. در ادامه به روش دریافت تابعیت مضاعف و مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.
شرایط اخذ تابعیت مضاعف
شرایط دریافت تابعیت دوگانه با توجه به قوانین کشورها متفاوت است. برخی کشورها اصولاً تابعیت مضاعف را قانونی نمی‌دانند. یا برای تابعیت محدودیت مخصوصی قائل هستند. اما به‌طورکلی دریافت تابعیت مضاعف با روش‌ها ذیل امکان‌پذیر است:
اول؛ اقامت دائم و امکان‌پذیرش تابعیت. در برخی از کشورها در صورتی که شما دارای اقامت دائم آن کشور باشد. بعد از گذشت مدتی مثلاً 5 سال شما واجد شرایط دریافت تابعیت آن کشور نیز خواهید شد. و با طی مراحل قانونی تابعیت آن کشور و به عبارتی تابعیت مضاعف را اخذ می‌نمایید.
دوم؛ ازدواج. دیگر راه‌حل دریافت تابعیت یک کشور دیگر ازدواج است. در صورتی که شما با یک زن یا مرد خارجی ازدواج نمایید. در آن صورت بر اساس قانون اغلب کشورها دارای تابعیت همسرتان به شما تعلق خواهد گرفت. البته قانون کشورهای مختلف در این موضوع متفاوت است.
سوم؛ تولد کودک در خاک کشورهای تابع سیستم خاک. بر اساس قانون برخی کشورها در صورتی که کودکی در خاک آن کشور متولد شود. می‌تواند تابعیت آن کشور را دریافت کند. حتی اگر پدر و مادر کودک دارای تابعیت آن کشور نباشد یا حتی اگر مسافر باشند. از طرفی کودک بر اساس سیستم خون دارای تابعیت پدر و مادر خود نیز هست. بنابراین در چنین مواقعی کودک تابعیت مضاعف خواهد داشت.
چهارم؛ خرید ملک و املاک. برخی کشورها قائل به این مسئله هستند که در صورت خرید یک ملک با حداقل ارزشی که بر اساس قانون همان کشور تعریف می‌شود. می‌توانند تابعیت آن کشور را نیز دریافت نمایند.
پنجم؛ سرمایه‌گذاری. در صورتی که شما در یک کشور دیگر سرمایه‌گذاری کنید. و این کشور قانون اعطای تابعیت خود بر اساس سرمایه‌گذاری را پذیرفته باشد. بدین ترتیب شما می‌توانید تابعیت مضاعف دریافت نمایید. قانون سرمایه‌گذاری توسط اشخاص خارجی و اعطای تابعیت برای رونق اقتصادی دولت‌ها ایجادشده است.
معایب و مزایای تابعیت مضاعف
مزایا و معایب دریافت تابعیت مضاعف نیز بر اساس قوانین کشورهای مختلف ممکن است متفاوت باشد. اما به‌طورکلی مزایا و معایب تابعیت‌های مضاعف یا دوگانه به شرح زیر است.
مزایا تابعیت مضاعف
با اخذ تابعیت مضاعف شما شهروند کشور دوم نیز محسوب می‌شوید بنابراین می‌توانید از تمامی امکانات و خدماتی که یک شهروند از کشور خود بهره‌مند می‌شود استفاده کنید. مثلاً شما می‌توانید با دریافت تابعیت مضاعف از امکانات خدمات آموزشی بیشتری بهره ببرید. و به‌عنوان شهروندان کشور دوم به صورت رایگان از این خدمات استفاده کنید. همچنین خدمات پزشکی و بهداشتی هر کشور برای شهروندان آن کشور در دسترس تر است. مورد دیگر خدمات شغلی و استخدامی است که دیگر نیاز به دریافت ویزای کار ندارید. از طرفی مالکیت و خریدوفروش ملک و املاک نیز در هر دو کشور برای شما امکان‌پذیر است. و درنهایت اعطای پاسپورت کشور دوم است که می‌تواند فواید زیادی داشته باشد. مثل سفر به کشورهایی که با پاسپورت کشور اول نیاز به اخذ ویزا داشتید.
معایب تابعیت مضاعف
اخذ تابعیت مضاعف همان‌طور که دارای مزایایی است معایبی نیز دارد. مثلاً در صورتی که میان دو کشور متبوع شما در برخی قوانین تعارضاتی وجود داشته باشد مثل قوانین ارث آنگاه برای شما مشکلاتی به وجود می‌آید. همچنین در مورد مالیات نیز فرد ممکن است در هر دو کشور مجبور به پرداخت مالیات شود. یکی از مشکلات آقایان دو تابعیت مسئله سربازی است. اگر هر دو کشور سربازی الزامی باشد. آنگاه فرد موظف است خدمت سربازی را در دو کشور بگذراند. افراد دارای تابعیت مضاعف از اشتغال به مشاغل امنیتی یا سیاسی محروم می‌مانند. و در تمامی اعمال و رفتار خود مجبورند قوانین هر دو کشور متبوع را در نظر بگیرند.
تابعیت مضاعف در حقوق ایران
کشور ایران ازجمله کشورهایی است که تابعیت مضاعف را نمی‌پذیرد. بر اساس اصل 41 قانون اساسی ایران دولت نمی‌تواند تابعیت افراد ایرانی را از آن‌ها سلب کند مگر در مواردی که خود فرد بخواهد یا فرد تابعیت مضاعف دریافت کند. بنابراین اصل 41 نشان می‌دهد که قانون ایران تابعیت مضاعف را نمی‌پذیرد. و اگر شخص ایرانی تابعیت کشور دیگر را اخذ نماید بر اساس قانون تابعیت ایرانی وی از دست می‌رود. البته در عمل بسیاری از افراد را می‌بینیم که تابعیت مضاعف دارند اما تابعیت ایرانی آن‌ها از بین نمی‌رود. بر اساس ماده 988 قانون مدنی، هیئت وزرا باید خروج از تابعیت این افراد متقاضی را اجازه نمایند.
قانون مدنی در ماده 976 خود مواردی که فرد بر اساس آن تبعه ایران محسوب می‌شود را معرفی می‌نمایند. در این ماده افرادی که پدر ایشان ایرانی باشد چه در ایران چه در خارج متولد شود تبعه ایران است. شخصی که متولد ایران با والدین نامعلوم باشد. افرادی که در ایران با یکی از والدین ایرانی متولد شود. اشخاصی که پدری با تابعیت خارجی دارند اما در ایران متولدشده و هنگامی‌که به 18 سالگی رسیدند یک سال بعد آن را در ایران اقامت کنند. زنانی که با مرد ایرانی ازدواج نمایند. و درنهایت اشخاص ساکن ایران که تابعیت خارجی آن‌ها مسلم نباشد.
سؤالات متداول
تابعیت مضاعف چیست ؟
فردی که به صورت هم‌زمان شهروند قانونی دو کشور مختلف می‌شود به این اتفاق تابعیت مضاعف یا همان دوگانه می‌گویند.
روش دریافت تابعیت مضاعف چیست ؟
شرایط دریافت تابعیت دوگانه با توجه به قوانین کشورها متفاوت است اما به‌طورکلی می‌توانیم به اقامت دائم، ازدواج، تولد کودک بر اساس سیستم خاک، خرید ملک و سرمایه‌گذاری اشاره‌کنیم.