علائم وسواس فکری عملی کدام اند؟ چگونه می توان تششخیص داد که فردی به وسواس مبتلا شده است؟ وسواس یکی از اختلالات روانشناختی به نسبت شایع است که در گذشته به عنوان یک اختلال اضطرابی شناخته می‌شد. اما امروزه با توجه به شناسایی انواع مختلفی از وسواس نظیر وسواس فکری- عملی، بدریخت انگاری، اختلال احتکار، وسواس پوست کنی و موکنی متخصصان یک طبقه تشخیصی جداگانه را به انواع وسواس و علائم مرتبط با آن اختصاص داده‌اند. با این حال ریشه این بیماری همچنان در اضطراب و تنش درونی است، برای آشنایی با علائم وسواس با ما همراه باشید و برای شناخت انواع اختلالات اضطرابی کلیک کنید.
حتما از صفحه اینستاگرام ذهن نو دیدن نمایید.
اختلالات وسواس چیست؟
وسواس در گذشته به عنوان یک اختلال اضطرابی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان پزشکی شناخته می‌شد، اما به دلیل شناسایی طیف گسترده‌ای از اختلالات مرتبط با علائم وسواس ، متخصصین یک طبقه تشخیصی جداگانه را به آن اختصاص دادند. از جمله اختلالاتی که در این طبقه قرار دارند می‌توان به وسواس فکری عملی، بدریخت انگاری بدن، اختلال احتکار، وسواس موکنی و پوست کنی اشاره کرد.
در همه این اختلال‌ها نوعی مشغولیت فکری دائمی با یک موضوع خاص به طور مشترک دیده می‌شود. با این حال هرکدام از آن ها به عنوان یک اختلال مجزا در نظر گرفته شده و علائم مربوط به خود را دارند. ما در ادامه به علائم وسواس فکری عملی و اختلالات مرتبط با آن ها اشاره کرده‌ایم.
برای آشنایی با انواع وسواس مقاله بیماری وسواس را مطالعه نمایید.
علائم وسواس فکری عملی
در اختلال وسواس فکری عملی یا OCD فرد همواره با افکار، امیال، تکانه‌ها یا تصاویر مزاحم و تکرار شونده‌ای رو به رو می‌شود و برای راندن این افکار از ذهن خود تلاش می‌کند اعمالی را به صورت افراطی انجام دهد. برای مثال مشغولیت ذهنی شدید با مسائلی نظیر نجاست و آلودگی به وسواس شست و شو منجر می‌شود. در این شرایط فرد وقت و انرژی زیادی را صرف شستن یا زدودن آلودگی‌ها از خود و اجسام پیرامونی می‌کند. به طور کلی وسواس شستشو، چک کردن، داشتن افکار گناه آلود و مرتبط با مذهب و وسواس تقارن از جمله رایج‌ترین وسواس‌های فکری هستند. به طور خلاصه شما با نشانه های زیر می توانید به تظاهر علائم وسواس فکری پی ببرید.
- تکرار رفتارهایی که انگار از روی اجبار است
- نگرانی دائمی و بیش از حد
- ناتوانی در تمرکز روی اهداف
- نشخوارهای فکری
- مقایسه زندگی و شرایط خود با دیگران
- درجا زدن
- توجه بیش از حد به جزئیات در موقعیت یا موضوعی به خصوص
- ناتوانی در کنترل هیجانات و رفتار در مقابل موضوع وسواسی
- احساس اجبار در از بین بردن موضوع فکر وسواسی
علائم وسواس فکری عملی ممکن است تنها روی یک موضوع مثل تمیزی باشد و یا موضوعات مختلفی را شامل شود. معمولا هر چه شدت علائم وسواس فکری عملی بیشتر می‌شود، گستره موضوعات نیز شدت یافته و فرد را بیشتر در بیماری غرق خواهد کرد.
[box type=”shadow”]
بیشتر بخوانید : ازدواج با بیمار وسواسی [/box]
شدت علائم وسواس فکری عملی چطور مشخص می‌شود؟
متخصصان در سراسر دنیا ملاک های متفاوتی برای تعیین شدت علائم وسواس فکری عملی دارند. اما در DSM5 به وضوح 3 سطح را برای مشخص کردن شدت علائم وسواس فکری مشخص کرده است.
سطح 1 (بینش خوب یا متوسط): فرد در این سطح می‌داند که نتیجه تکرار عمل او با بالا رفتن دفعات تغییری نخواهد کرد. در هر صورت احتمال رخداد به همان نسبت وجود خواهد داشت. برای مثال او می داند که با 30 بار چک کردن اجاق گاز، ممکن است خانه آتش بگیرید یا نگیرد.
سطح 2 (بینش ضعیف): فرد معتقد است که هر چه او دقت و تکرار بیشتری داشته باشد، نتیجه متفاوت خواهد شد. برای مثال فرد فکر می کند که اگر 30 بار اجاق گاز را چک نکند خانه احتمالا آتش می گیرد. بنابراین او خود را موظف می کند که حداقل 30 بار اجاق را چک کند.
سطح 3 (فاقد بینش همراه با هذیان): فرد دچار علائم وسواس فکری عملی فاقد بینش، تمامی نتایج را به دقت و تکرار رفتار خود ارتباط می دهد. عدم توجه او حتما منجر به فاجعه خواهد شد. برای مثال او حتما باید حداقل 30 بار اجاق گاز را چک کند. اگر کمتر از 30 بار چک کند حتما خانه آتش خواهد گرفت.
با توجه به این سه سطح می تواند فوریت نیاز فرد به درمان را بررسی کرد. کسانی که در سطح دو و سه قرار دارند، باید هر چه زودتر برای رفع علائم وسواس فکری عملی به متخصص مراجعه کنند. عدم درمان این افراد دیر یا زود زندگی فردی و اجتماعی آن ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. آن ها در برابر سایر اختلالات نیز آسیب پذیرتر هستند. پس درمان آن ها فوریت بالاتری دارد. اما سطح یک نیز باید برای درمان اقدام کند چرا که علائم وسواس فکری پیشرونده هستند و هر چه زودتر اقدام شود نتیجه سریع تر و با هزینه کمتر خواهید گرفت.
6 نشانه اصلی وسواس
علائم وسواس فکری عملی با توجه نوع آن متفاوت است، اما همه آن ها دارای نشانه های مشابه و یکسانی هستند که در ادامه شرح داده ایم.
- تکرار فکرهای وسواسی
- اجبار به پاسخ به فکر های وسواسی
- بروز اضطراب شدید در صورت عدم پاسخ به فکرهای وسواسی
- تلاش های ناموفق زیاد برای توقف افکار و اعمال وسواسی
- تشدید و بدتر شدن شدت افکار و دفعات اجبار برای پاسخ به افکار وسواسی
- ابتلا به حداقل یک اختلال روانی دیگر مثل افسردگی، فوبی، اضطراب و غیره
ملاک های تشخیصی علائم وسواس فکری عملی در DSM5
متخصصان برای تشخیص این اختلال وجود علائم زیر را ملاک قرار می‌دهند:
الف) داشتن علائمی از وسواس فکری، وسواس عملی یا هر دو. وسواس های فکری با علائم زیر مشخص می‌شوند.
- وسواس‌های فکری افکار، تمایلات، تکانه‌ها و تصاویری هستند که به طور ناخواسته، مکرر و مزاحم بروز می‌یابند و فرد در اثر تجربه آن‌ها دست خوش اضطراب یا ناراحتی قابل توجهی می‌گردد.
- فرد تلاش‌های مکرری برای متوقف کردن و راندن این افکار از ذهن خود انجام می‌دهد و در حقیقت از همین روست که به وسواس‌های عملی روی می آورد.
- وسواس های عملی با ملاک های زیر مشخص می‌گردند:
- وسواس‌های عملی به انجام هرگونه رفتار تکراری به صورت عینی یا ذهنی گفته می‌شود که فرد در پاسخ به افکار و تمایلات مزاحم احساس می‌کند که باید آن‌ها را انجام بدهد. از جمله رفتارهای وسواسی عینی می‌توان به وارسی کردن مکرر یا شستشوی افراطی دست‌ها اشاره کرد. از جمله وسواس‌های ذهنی می‌توان گفتن ذکرهای خاص در مقابل افکار گناه آلود را نیز مثال زد.
- هدف فرد از انجام وسواس‌های عملی کنترل اضطراب و احساسات ناخوشایندی است که در پی افکار مزاحم ایجاد شده‌اند. اما در عین حال ارتباط واقع بینانه‌ای بین افکار و رفتارها وجود ندارد.
ب) وسواس‌های فکری و عملی افت قابل ملاحظه‌ای در عملکرد روزانه و در جنبه‌های مختلف زندگی ایجاد می‌کنند. در واقع پرداختن به وسواس‌ها اغلب بیش از یک ساعت در روز طول می‌کشند و عملکرد شغلی، تحصیلی، ارتباطی و … را کاهش می‌دهند.
ج) علائم وسواس در پی مصرف یک دارو، ماده خاص یا یک بیماری بروز پیدا نکرده است.
د) این اختلال با علائم اختلال‌های روانی دیگر بهتر توجیه نمی‌شود.
[box type=”shadow”]
بیشتر بخوانید : بهترین راه های درمان وسواس فکری [/box]
مهم ترین انواع وسواس
علائم اختلال احتکار
احتکار یکی از انواع اختلال‌های مرتبط با وسواس است که متخصصین برای تشخص آن علائم زیر را به عنوان ملاک مد نظر قرار می‌دهند.
- فرد بدون توجه به با ارزش بودن یا بی ارزش بودن اشیاء در دور انداختن آن‌ها مشکل دارد.
- شخص به این علت نمی‌تواند چیزی را دور بیاندازد که فکر می‌کند ممکن است روزی به دردش بخورند. همچنین در پی دور انداختن آن‌ها دچار اضطراب می‌شود، در نتیجه با جمع کردن اشیا مختلف سعی می‌کند از تجربه این اضطراب اجتناب نماید.
- ناتوانی فرد در دور ریختن اشیاء منجر به ایجاد محیطی شلوغ و بی نظم در محیط اطرافش می‌شود.
- اختلال احتکار منجر به افت قابل توجهی در عملکرد فرد در جنبه‌های مختلف زندگی می‌شود.
- احتکار در پی یک بیماری یا مشکل جسمانی خاص به وجود نیامده است.
- احتکار با اختلال روانی دیگری به طرز بهتری قابل توجیه نباشد.
برای آشنایی بیشتر با اختلال احتکار کلیک کنید.
علائم وسواس بدریخت انگاری بدن
اختلال وسواس بدریخت انگاری بدن با علائم و نشانه‌های زیر مشخص می‌گردد.
- مشغولیت ذهنی زیاد در مورد وجود عیب و نقص‌های ظاهری که دیگران آن‌ها را نمی‌بینند یا آن‌ها را بسیار جزئی می‌دانند.
- فرد در واکنش به مشغولیت فکری در مورد عیب‌های ظاهری خود اعمال خاصی را تکرار می‌کند. برای مثال دائما به متخصصین زیبایی مراجعه می‌کند یا رفتارهایی نظیر رفتن جلوی آینه یا آرایش به طور افراطی انجام می‌دهد.
- اشتغال ذهنی با ظاهر خود افت قابل توجهی را در عملکرد روزانه پدید می‌آورد.
- اشتغال ذهنی در مورد نقص‌های ظاهری به علت مصرف دارو یا یک مشکل فیزیولوژیکی به وجود نیامده باشد.
- بدریخت انگاری با اختلال روانی دیگری بهتر توجیه نشود.
برای آشنایی بیشتر با علائم بدریخت انگاری بدن کلیک کنید.
علائم وسواس موکنی
وسواس موکنی یکی دیگر از انواع اختلال‌های وسواس است که متخصصین برای تشخیص آن علائم زیر را در نظر می‌گیرند.
- فرد به طور مکرر اقدام به کندن موهای خود می‌کند. این کندن موها می‌تواند در نواحی مختلفی از بدن صورت بگیرد که از جمله آن‌ها می‌توان به موی سر، ابرو، مژه و حتی موی ناحیه شرمگاهی اشاره کرد.
- فرد تلاش‌های مکرر و ناموفقی در جهت متوقف کردن رفتار موکنی خود انجام می‌دهد.
- این موکنی افت قابل توجهی در عملکرد روزانه پدید می‌آورد.
علائم وسواس پوست کنی
وسواس پوست کنی اختلالی مشابه با وسواس موکنی است که به جای مو فرد در پاسخ به تنش‌های تجربه شده به کندن پوست خود روی می‌آورد. از جمله علائم این اختلال باید به موارد زیر اشاره کرد.
- کندن و خراشیدن پوست در نواحی مختلف که منجر به بروز آسیب در آن نواحی می‌شود.
- تلاش‌های مکرر و ناموفق برای متوقف کردن رفتار پوست کنی
- بروز افت قابل توجه در عملکرد روزانه فرد
نشانه های فرعی وسواس فکری عملی
- فقدان عزت نفس و اعتماد به نفس همراه با خودسرزنشگری درباره تصمیمات و رفتارهای زمان حال و گذشته.
- محاسبه دائمی میزان درآمد و یا هر مسئله دیگری که در زندگی درگیر است.
- از اینکه به دیگران و عزیزانش آسیب بزند نگران است.
- در مورد مرگ خود یا عزیزانش فکر می کند یا نگران است.
- گاه برای برخی افراد درگیری های ذهنی شدیدی در ارتباط با خیر و شر و مناسک مذهبی پیش می آید.
- تفکرات منفی و غیر عادی نسبت به اعضای بدنش.
- بازخوردهای شدید و پرخاشگرانه نسبت به امور مختلف در زندگی.
چرا علائم وسواس فکری عملی ایجاد می شوند؟
ایجاد علائم وسواس فکری عملی به 5 عامل بستگی دارد که هر کدام را شرح داده ایم. اما وجود این عوامل حتما موجب بروز علائم وسواس فکری عملی نمی شوند، بلکه فقط زمینه ساز بروز آن ها هستند.
1- ژن های ناقل علائم وسواسی که از والدین به کودک انتقال پیدا می کنند.
2- مشکلات بیولوژیکی و عصبی مغز، مثل به هم خوردن سطح سروتونین مغز.
3- تغییرات ناگهانی و شدیدی در زندگی فرد. مثل یک شغل پر مسئولیت، ازدواج، مرگ همسر یا والدین.
4- الگو برداری و عادات رفتاری که ممکن است در محیط تربیت کودکی و یا بزرگسالی فرد شکل بگیرید.
5- بروز یک حادثه ناگوار که زندگی فرد را دستخوش تغییراتی بکند.
برای آشنایی با نحوه رفتار با افراد وسواسی کلیک کنید.
سخن آخر
در صورت مشاهده علائم وسواس فکری عملی با هر کدام از انواع آن باید برای تشخیص حتما به یک متخصص در حوزه سلامت روان نظیر روانشناس بالینی یا روان پزشک مراجعه نمایید. خوشبختانه امروزه درمان های مختلفی برای بهبود مشکلات وسواسی ابداع شده است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به روان درمانی با رویکرد شناختی رفتاری اشاره کرد.
در صورتی که شدت علائم وسواس ها زیاد و غیرقابل کنترل باشد ممکن است که متخصص دارو درمانی را توصیه نماید. داروهای تجویزی برای کاهش علائم وسواس فکری است و درمان قطعی محسوب نمی شوند. همچنین چون اغلب درمان های علائم وسواس فکری توسط داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی صورت می گیرد، حتما باید طبق نظر و دستور متخصص مصرف کنید. چرا که احتمال وابستگی و انحراف درمان بسیار بالاست. در نتیجه هرگز خود سرانه از آن ها استفاده نکنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه علائم وسواس فکری می‌توانید در ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
علائم وسواس فکری عملی چیست؟