تابعیت و ملیت دو مفهوم پرکاربرد است که افراد در زندگی خود با آن روبه‌رو می‌شوند. این دو مفهوم موجب می‌شود یک فرد به یک کشور احساس تعلق داشته باشد. و خود را عضوی از یک کشور بداند. با وجود اینکه تصور می‌شود دو مفهوم تابعیت و ملیت مترادف یکدیگر هستند. اما این دو مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند. در ادامه این مطلب به بررسی این دو مفهوم و وجه تمایزشان خواهیم پرداخت.
تابعیت و ملیت چیست ؟
دو مفهوم تابعیت و ملیت از مفاهیم پرکاربرد در زندگی ما به عنوان افراد یک جامعه است. هر یک از این دو مفهوم به نوعی باعث می‌شوند شما خود را متعلق به یک کشور بدانید. یا نسبت به یک کشور و ملت احساس تعلق‌خاطر داشته باشید. بسیاری از افراد تصور می‌کنند ملیت و تابعیت هر دو به یک معنی و مترادف یکدیگر هستند. اما در حقیقت این دو مفهوم تابعیت و ملیت با یکدیگر متفاوت هستند و مفهوم متفاوتی را ارائه می‌نمایند.
در برخی از موارد تابعیت و ملیت شما با یکدیگر تلاقی دارند. به این معنی که در بسیاری از موارد پاسخ شما به پرسش ملیت یا تابعیت شما چیست؟ یک پاسخ واحد می‌باشد. اما این به معنی ترادف معنایی و مفهوم دو واژه تابعیت و ملیت نیست. هر یک از این دو مفهوم متفاوت دارند و دارای وجوه تمایزی با یکدیگر هستند. در ادامه هر یک از این دو مفهوم را به طور مجزا تعریف می‌کنیم.
تابعیت چیست ؟
تابعیت یکی از مفاهیمی است که از بدو تولد نوزاد با وی همراه است. اینکه به چه کسی چه تابعیتی تعلق گیرد توسط قانون کشورها تعیین می‌شود. هر کشور برای اعطای تابعیت قوانین مخصوص به خود را دارد. قانون‌گذاران در هر کشور مشخص می‌نمایند که چه کسانی تابعیت کشور مذکور را دارند یا ندارند. اما پرسش این است که تعریف مفهوم واژه تابعیت چیست؟
در پاسخ باید بگوییم در قانون ایران با وجود اینکه مواد مختلفی به مسئله تابعیت اشاره دارند. اما در هیچ کجا از قانون مدنی ایران تعریف واضحی از تابعیت توسط قانون‌گذار ارائه نشده است. البته ما می‌توانیم در یک تعریف کلی از مفهوم تابعیت بگوییم. تابعیت یعنی یک رابطه حقوقی، معنوی و سیاسی که افراد نسبت به یک دولت مشخص دارند. و بر اساس این رابطه دولت و فرد در مقابل هم دارای حقوق و تکالیفی می‌شوند. قانون مدنی ایران در ماده 976 خود تمام افرادی که تبعه ایران محسوب می‌شوند را معرفی می‌کند.
اتباع ایرانی در قانون مدنی
همان‌طور که گفتیم قانون مدنی در ماده 976 خود تمام افرادی را که تبعه ایران محسوب می‌شوند معرفی نموده است. این افراد به شرح زیر هستند:
تمامی کسانی که ساکن ایران هستند. به‌استثنای افرادی که تابعیت خارجی آن‌ها مسلم و واضح است. و تابعیت کسانی خارجی به‌حساب می‌آید. که مدارک مربوط به تابعیتشان مورد اعتراض توسط دولت ایران نیست.
افرادی که پدرشان ایرانی باشد چه در ایران متولد شوند و چه خارج از ایران به دنیا آمده باشند. و کسانی که در ایران متولد شوند. اما پدر و مادر نامعلوم داشته باشند. و کسانی که در ایران متولد شوند. اما پدر مادر خارجی داشته باشند به‌شرط آنکه یکی از والدین متولد ایران باشد.
افرادی که در ایران متولد گردند. مادر ایرانی و پدر خارجی داشته باشند. در این صورت به‌شرط آنکه تا یک سال بعد از سن 18 سالگی در ایران اقامت داشته باشند. در غیر این صورت قبولی تابعیت ایشان به عنوان ایرانی تنها مطابق مقررات تحصیل تابعیت ایران توسط افراد خارجی انجام می‌شود.
مورد بعدی زمانی است که مردی با تابعیت ایرانی با یک زن تبعه خارجی ازدواج نماید. در این صورت زن تبعه ایران می‌شود.
درنهایت هر فرد خارجی که با انجام مقررات و قوانین، تابعیت ایران را تحصیل نماید.
آیا امکان تغییر تابعیت وجود دارد ؟
خوب است بدانید که افراد می‌توانند تابعیت خود را تغییر دهند. البته شما برای تغییر تابعیت باید به قوانین کشور مبدأ و کشور مقصد توجه کافی داشته باشید. گاهی نیز ممکن است افراد تابعیت مضاعف داشته باشند. به این معنی که شخصی از تابعیت دو کشور به طور هم‌زمان بهره‌مند شود. هرچند که قوانین متعددی هم در داخل کشور ما و هم در قوانین بین‌المللی ایجادشده است تا از تابعیت‌های مضاعف جلوگیری شود. اما بازهم برخی افراد به طریقی دارای تابعیت مضاعف می‌شوند.
ملیت چیست ؟
معمولاً در کنار مفهوم تابعیت واژه و مفهوم ملیت به کار برده می‌شود. اما ملیت متفاوت از تابعیت است. قبل‌تر اشاره کردیم که این دو مفهوم برخلاف تصور عموم مردم، جدای از یکدیگر هستند. در پاسخ به اینکه مفهوم واژه ملیت چیست باید بگوییم. ملیت رابطه معنوی یک فرد با یک کشور خاص است. برخلاف تابعیت که ارتباط سیاسی و حقوقی افراد با دولت (نه با کشور) می‌باشد که شرایط آن را قانون مشخص می‌کرد.
بنابراین مفهوم ملیت تنها به بعد معنوی رابطه یک فرد با یک کشور اطلاق می‌شود. ملیت به ما نشان می‌دهد که محل تولد پدران و مادران و یا خود ما کدام کشور است. در صورتی که تابعیت به شکل قانونی و با احراز شرایط قانون هر کشور برای افراد کسب می‌شود. پس ملیت مفهومی فرای قانون است و اشاره به ریشه‌ها و مکانی دارد که اجداد ما متعلق به آنجا هستند.
نکته دیگر در مورد ملیت آن است که شما نخواهید توانست ملیت خود را تغییر دهید. در صورتی که امکان تغییر تابعیت وجود دارد. اگر شما به ملیتی تعلق داشته باشید تا آخر عمر این ملیت با شما همراه است. و رابطه ملیت فرد و کشورش از بین رفتنی نیست. برای درک بهتر این موضوع به این مثال توجه کنید. ممکن است فردی تابعیت ایران را کسب کرده باشد اما ملیت او ایرانی نباشد. مانند افراد خارجی که به ایران مهاجرت می‌کنند و در ایران زندگی می‌کنند. همچنین افرادی هستند که ملیت ایرانی دارند و به‌اصطلاح ایرانی‌اند اما به کشور دیگری مهاجرت نموده و تابعیت آن کشور را کسب می‌کنند تا در کشور مقصد زندگی کنند.
سؤالات متداول
تابعیت چیست ؟
تابعیت یعنی یک رابطه حقوقی، معنوی و سیاسی که افراد نسبت به یک دولت مشخص دارند. و بر اساس این رابطه دولت و فرد در مقابل هم دارای حقوق و تکالیفی می‌شوند.
ملیت چیست ؟
ملیت رابطه معنوی یک فرد با یک کشور خاص است. مفهومی فرای قانون است و اشاره به ریشه‌ها و مکانی دارد که اجداد ما متعلق به آنجا هستند.