شاید تاکنون برای شما هم پیش آمده که موقع گفتگو یا سخنرانی، کلمه‌ای را در جمله‌تان به اشتباه بیان کنید و بعد سریعا جمله خود را اصلاح نمایید. اشتباهی که اتفاقا در آن جمله با معنا هم بود. در علم روانکاوی به این نوع اشتباه، اشتباه لپی یا لغزش زبانی (Freudian slip) می‌گوییم. اما سوال اینجاست که آیا این اشتباه «ناخواسته» رخ می‌دهد یا فرد می‌خواهد یک «خواسته درونی» خود را در قالب این اشتباه نشان دهد؟ به گفته فروید، اشتباه لپی نتیجه و تضادی است که از ذهن گوینده در برابر جمله بیان شده ناشی می‌شود. لغزش زبانی یا همان کلمه‌ای که اشتباه بیان کردیم و بعد فورا اصلاحش می‌کنیم، در حقیقت صدای ناخودآگاه ماست که از اعماق ذهنمان خود را به سطح می‌رساند ولی چون اجازه بروز ندارد، خود را به شکل یک اشتباه نشان می‌دهد. در این مطلب می‌خواهیم درباره این موضوع چالش‌برانگیز صحبت کنیم.
خطاهاي لپي يا لفظي نشان چيست
گاهی درست در لحظات ارتباط‌گيري با ديگران، خطاهايي غير عمدي و سهوي گفتاري پیش می‌آید که نيت‌ها و مقاصد پنهان شما را نشان می‌دهند، اين پديده «اشتباه‌هاي لپي» نام دارد. اگر اشتباهات لپي و لفظي در موقع صحبت با ديگران زیاد باشد، مي‌تواند باعث كاهش اعتماد به نفس شما شود. در واقع اشتباه‌هاي لپی به طیفی از رفتارها و گفتارهايي می‌گوییم كه ناخواسته از انسان سر مي‌زنند و نيت‌ها و خواسته‌هاي دروني شخص را آشکار می‌کنند. این خطاهاي لفظی هر نوع اشتباهي مثل فراموشي نام‌ها، گم كردن وسيله‌ها، اشتباه‌هاي لفظي، اشتباه‌هاي قلمي، لغزش‌هاي زباني و در کل طيف وسيعي از اشتباهات دیگر را شامل می‌شوند. به عبارتی منظور از اشتباهات لپي مجموعه‌ای از اشتباهات ساده است كه در بین رفتارها يا گفتارهاي شما مشاهده مي‌شود و با لكنت زبان و اختلالات گفتاری متفاوت است.
چرا موقع صحبت دچار اشتباه لپی یا تپق می‌شویم
اشتباهات لپی به دلایل گوناگونی از جمله عدم تسلط به موضوع، عدم تسلط به زبان مورد نظر، خستگی زیاد، استرس، سرعت بالای گفتار، عدم تمرکز، اعتماد به نفس پایین، سرکوب آنچه به ذهنمان می‌رسد یا خشم اتفاق می‌افتد.
مایکل موتلی و اشتباهات لپی
به عقیده مایکل موتلی استاد روانشناسی دانشگاه دیویس کالیفرنیا، اشتباه لپی در فضایی که مجبور به رعایت بعضی محدودیت‌ها هستیم، رشد می‌کند. او در فضای آزمایشگاهی به بررسی اشتباه‌های لفظی پرداخت. اگرچه تحقیق درباره این اشتباهات بدلیل خودجوش بودن آنها بسیار دشوار است، ولی موتلی برای این تحقیق شیوه‌هایی ابداع کرد. او تعدادی شرکت‌کننده را به آزمایشگاه آورد، و زنی با لباس‌های عجیب و غریب به عنوان دستیار در آزمایشگاه کنارش حضور داشت. همه شرکت‌کنندگان آزمایش هم مردانی جوان بودند. موتلی عباراتی از انواع مختلف اجناس، در اختیار آنها گذاشت تا با صدای آرام بخوانند. هدف موتلی این بود که افراد را به اشتباه اسپونریسم وادار کند.
نتیجه آزمایش این بود که حضور آن دستیار زن موجب شد تا اشتباهات لفظی‌شان با او ارتباط‌هایی داشته باشد. در مرحله بعد دستیار جایش را به تهدید شرکت‌کنندگان با دستگاه شوک الکتریکی داد. به این ترتیب اشتباه‌ها هم تغییر شکل دادند و سوژه‌های اشتباهی با الکتریسیته مرتبط شد. بنابراین نتیجه گرفت اشتباه‌های لفظی با عامل حواس‌پرتی شرکت‌کنندگان ارتباط بسیار قوی دارد.
فروید و اشتباه‌های لپی
زیگموند فروید، روانکاو مشهور اتریشی به بررسی و تحلیل لغزش‌های زبانی به طور خاص در قالب آسیب‌شناسی روانی پرداخت. اما سال‌ها بعد نظریات او راجب اشتباهات لپی به دلیل حضور همیشگی انگیزه‌های جنسی در آنها زیر سوال رفت. تا آن هنگام اشتباهات لپی قابلیت زیادی در ترور شخصیت مردان و زنان داشتند. این اشتباهات تهدیدی جدی به شمار می‌آمدند که امیال، اغراض و مشکلات پنهانی را افشا می‌کردند که شاید ما حتی از ماهیت آنها هم هیچ اطلاعی نداریم. اگر نظر فروید درست بود، پس همه ما در هر لحظه از زندگیمان یک بمب لغزش زبانی در وجودمان داریم که هر لحظه امکان دارد منفجر شود و ما آن را همراه خود همه جا حمل می‌کنیم.
چگونگی شناخت ناخوادآگاه و خواسته‌های پنهان خود
شناخت ناخودآگاه موضوعی است که ما به راحتی نمی‌توانیم به آن پی ببریم و این کار در تخصص روانکاوان می‌باشد. روانکاو از طریق تکنیک‌های تداعی آزاد، تعبیر رویا و همچنین اشتباهات لفظی و بررسی خاطرات شخصی و خانوادگی افراد، بر اساس به سابقه ژنتیکی و محیطی فرد؛ سعی در شناخت ناخودآگاه می‌کند. این کار در تعداد جلسات بلند مدت انجام می‌شود، ولی در سال‌های جدید روش‌هایی مانند روانکاوی کوتاه‌مدت هم ابداع شد. در پایان جلسات روانکاوی، فرد به یک نگرش و دنیانگری جدیدی می‌رسد.
اشتباهات لفظی چه تأثیری می‌گذارند
چنانچه اشتباهات لپی شما زیاد شود، تأثیراتی در ارتباط کلامی‌تان می‌گذارد، در نتیجه از برقراری ارتباط خوب با دیگران ناتوان می‌شوید. گاهی این اشتباهات ممکن است موجب خنده و تفریح گردند، ولی در بیشتر مواقع اعتماد به نفستان برای حرف زدن را کاهش می‌دهد و نمی‌توانید به خوبی صحبت کنید. همچنین اگر اشتباهات لپی و تپق در کودک رخ دهد، با خندیدن و توجه کردن به او موجب تقویت اشتباه لپی در او خواهید شد. و در موارد نادری ممکن است به لکنت زبان تبدیل گردد و کودک از ارتباط کلامی مؤثر باز ماند. این موضوع باعث می‌شود کودک در مدرسه اذیت شود. هیچ وقت در اشتباهات لپی کودک، جملات را برای او کامل نکنید. اجازه دهید خودش اشتباهات لپی‌اش را اصلاح نماید.
چطور اشتباهات لپی یا تُپُق زدن را کمتر کنیم
- صدایتان را ضبط کنید و به آن گوش دهید تا متوجه اشکالات در گفتار خود شوید.
- خواندن کتاب با صدای بلند، موقع صحبت واژگان بیشتری به شما می‌دهد.
- از طریق همراهی با آهنگ،ریتم گفتار و حافظه شما بهتر می‌شود.
- با دهان باز حرف بزنید. اگر با فک بسته صبت نکنید، میزان خطاهای تلفظی کم می‌شود.
- یکی از مهمترین نکات در سلامت گفتار، تغذیه خوب است. مصرف سیگار، نوشابه‌های گازدار و الکلی تاثیر زیادی در گفتار دارند. در واقع هر چیزی که بتواند تعادل شما در ایستادن و راه رفتن را به هم بزند، روی توانایی صحبت کردنتان هم موثر است. زیرا سبک تغذیه و تنظیم میزان کافئین بدن می‌‌تواند روی عملکرد سیستم مغزی وهیپوتالاموس اثرگذار باشد.
تمرین‌هایی برای کاهش اشتباهات لپی
- جملات سختی مثل قوری گل قرمزی، یه یویو یه یورویی را پشت سر هم بگویید. به این کار تمرین «باز کردن گره‌های زبانی»می‌گوییم. مهمترین فایده این جملات ایجاد هماهنگی حرکتی و بالا بردن قدرت عضلات دهانی است که موجب می‌شود هنگام صحبت و سخنرانی دیرتر خسته شوید. از طرف دیگر مغز به تکرار کلمات سخت عادت می‌کند و موقع سخنرانی کمتر دچار اشتباه لپی می‌شوید.
- حروفمتجانس را کنار هم تکرار کنید. یعنی هر گروه حروف متجانس را با سرعت و پشت سر هم تکرار نمایید.
- با سرعت صحبت نکنید، گاهی اوقات در سرعت بالای گفتار هماهنگی حرکتی موجب اشتباه لپی می‌شود.
- تندگویی را تمرین کنید. یک موضوع انتخاب و آن را ظرف ۳ دقیقه تندتند بگویید.
- روبروی آینه تمرین بداهه‌گویی کنید. این کار موجب مرور اطلاعات شما در مغز می‌شود و جملات بهتری به خاطرتان می‌آید.
نتیجه گیری
اشتباهات لپی ممکن است در هر فردی رخ دهد خواه غیر عمد باشد یا از روی عمد و برای بیان خواسته درونی که نمی‌توان در حالت عادی بر زبان آورد. اما این اشتباهات وقتی غیر عمد هستند موجب نگرانی و اذیت فرد می‌شود. روانشناسان نظرات مختلفی درباره کاهش اشتیاه لپی دارند. توصیه ارارد به افرادی که مایلند گفتار بدون اشتباه داشته باشند این است که افکار اضافی را از ذهن خود خارج کنند و در محیطی بی سروصدای اضافی سخن بگویند.خطای لفظی اجتناب‌ناپذیر است، ولی می‌توانید با دقت بیشتر هنگام خوب گوش فرا دادن، آنها را کاهش دهید. مداومت در تمرین فن نیز برای کاهش اشتباهات لپی ضروری است. موتلی می‌گوید: چرا باید جلو اشتباهات را بگیرید، اکثر انسانها این مشکل را دارند و به ندرت پیش می‌آید که در یک هفته بیش از یک اشتباه از زبان ما بشنوند. بیشتر اشتباهات هم اطلاعات شخصی شما را فاش نمی‌کنند.